بیماری‌های ریوی مانند عفونت ریه، همیشه درصد زیادی از مردم جهان را درگیر می‌کنند. این بیماری‌ها علل مختلفی دارند و علائم مختلفی هم ایجاد می‌کنند، اما در نهایت همه آنها بر روی ریه‌ها و سیستم تنفسی فرد اثر می‌گذارند. یکی از این بیماری‌ها بیماری مزمن انسدادی ریه است که به مرور زمان به ریه‌های فرد آسیب وارد می‌کند. این بیماری ممکن است با علائم خفیف شروع شود و به مرور گسترش پیدا کند و شدیدتر شود. روش‌های درمانی زیادی برای این بیماری وجود دارد که می‌توانند جلوی پیشرفت آن را بگیرند.
از علائم این بیماری می‌توان به سرفه خلط دار، سختی در تنفس و… اشاره کرد. اگر شما هم این علائم را دارید شاید به بیماری انسداد ریه مبتلا شده باشید. به این منظور باید به پزشک مراجعه کنید تا شما را معاینه کند. در ادامه در بهستان دارو درباره این بیماری، علائم، علل ابتلا، روش‌های درمان، پیشگیری و… با شما صحبت خواهیم کرد.
بیماری مزمن انسدادی ریه چیست؟
بیماری مزمن انسداد ریه یا COPD نوع خاصی از بیماری ریه است که به راه‌های تنفسی آسیب می‌زند و راه‌های هوایی را مسدود می‌کند. این بیماری منجر به‌سختی در تنفس می‌شود و تغییراتی را نیز در ریه‌ها ایجاد می‌کند.
در واقع این بیماری باعث از دست رفتن خاصیت ارتجاعی راه‌ها و کیسه‌های هوایی در ریه‌ها (آلوئول‌ها) می‌شود. همچنین التهاب و زخم در ریه‌های ایجاد می‌کند و باعث باریک شدن راه‌های تنفسی می‌شود. افراد مبتلا به COPD اغلب معمولا روز به روز بدتر می‌شوند و علائم شدیدتری را تجربه می‌کنند. اگر افراد مبتلا به این بیماری به موقع به پزشک مراجعه نکنند ممکن است با وضع وخیمی روبه‌رو شوند که نیاز به بستری شدن در بیمارستان داشته باشد. این بیماری شامل دو نوع آمفیزم و برونشیت مزمن است که ممکن است فرد به یکی یا هر دوی آنها مبتلا شود. در ادامه درباره علائم این بیماری با شما صحبت می‌کنیم.
انواع بیماری انسدادی مزمن ریه
COPD شامل آمفیزم و برونشیت مزمن است. افراد مبتلا به COPD اغلب ویژگی‌های هر دوی این بیماری‌ها را دارند. در ادامه این بیماری‌ها را به شما توضیح می‌دهیم:
· آمفیزم: آمفیزم زمانی است که آلوئول‌ها یا همان کیسه‌های هوایی شما آسیب دیده و بزرگ می‌شوند. شایع‌ترین علامت این بیماری تنگی نفس است.
· برونشیت مزمن: برونشیت مزمن التهاب در مجاری هوایی بزرگ‌تر است. این بیماری باعث باریک شدن راه‌های هوایی می‌شود و مخاط زیادی هم تولید می‌کند. از شایع‌ترین علامت این بیماری می‌توان به سرفه اشاره کرد.
علائم بیماری مزمن انسدادی ریه
بیماری مزمن انسداد ریه تنفس را سخت می‌کند. علائم این بیماری در ابتدا معمولا خفیف هستند و با سرفه‌های مکرر و تنگی نفس شروع می‌شوند. همان‌طور که این بیماری پیشرفت می‌کند، علائم هم ثابت یا تشدید می‌شوند. در مراحل بعدی ممکن است خس‌خس سینه و سفتی در قفسه سینه را تجربه کنید یا اینکه همیشه در گلو خلط داشته باشید. علائم اولیه این بیماری شامل موارد زیر هستند:
· تنگی نفس گاه به گاه، به‌ویژه پس از ورزش
· سرفه خفیف و مکرر
· احساس خلط در گلو به‌ویژه صبح‌ها
بعد از اینکه این بیماری پیشرفت کند علائم آن هم بدتر می‌شوند. علائم شدیدتر این بیماری عبارت‌اند از:
· تنگی نفس همیشگی حتی بعد از فعالیت‌های ساده مانند بالا رفتن از پله‌ها
· خس‌خس سینه، به‌ویژه در هنگام بازدم
· سفتی قفسه سینه
· سرفه مزمن همراه با مخاط یا بدون آن
· سرماخوردگی مکرر، آنفولانزا یا سایر عفونت‌های تنفسی
· نداشتن انرژی
· خستگی
· تورم پا، مچ پا یا ساق پا
· کاهش وزن
علل ابتلا به بیماری مزمن انسدادی ریه
معمولا افراد ۴۰ سال به بالا به بیماری COPD مبتلا می‌شوند. این افراد معمولا سیگاری هستند و زمان زیاد هم هست که تنباکو مصرف می‌کنند. چنین افرادی بیشتر به این بیماری دچار می‌شوند. علاوه بر دود سیگار، دود پیپ و دود سیگاری که در هوا پخش می‌شود هم می‌توانند باعث COPD شوند؛ یعنی اگر در خانواده شما فردی سیگاری باشد، امکان ابتلا به این بیماری بیشتر می‌شود. از دیگر علل ابتلا به COPD می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
· کمبود آلفا-۱ آنتی تریپسین (یک اختلال ژنتیکی که می‌تواند منجر به آسیب ریه شود)
· کار در معرض مواد شیمیایی و دود
· قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا
· قرار گرفتن در معرض گردوغبار
مراحل COPD کدام‌اند؟
پزشکان بیماری مزمن انسدادی ریه را بر اساس نتایج حجم بازدم در یک ثانیه (FEV1) به مراحل مختلف تقسیم می‌کنند. FEV1 مقدار هوایی است که می‌توانید در یک ثانیه تنفس کنید. این مقدار به پزشک نشان می‌دهد که راه‌های هوایی شما چقدر مسدود شده است. پزشک FEV1 را با اسپیرومتری اندازه‌گیری می‌کند. مراحل COPD بر اساس شدت عبارت‌اند از:
۱: FEV1 ۸۰ یا بالاتر
۲: FEV1 بین ۵۰ الی ۷۹
۳: FEV1 بین ۳۰ الی ۴۹
۴: FEV1 کمتر از ۳۰
ارائه دهنده شما همچنین می‌تواند علائم و خطر تشدید شما را با استفاده از گروه بندی با حروف A، B و E ارزیابی کند:
· A: علائم خفیف دارید و خطر تشدید آن کم است.
· B: علائم شدیدتری دارید و خطر تشدید آن کم است.
· E: در معرض خطر بالایی برای تشدید بیماری هستید.
مراحل بیماری COPD همیشه مستقیما با علائم مرتبط نیستند. مثلا ممکن است فرد در مرحله ۳ یا ۴ قرار داشته باشد، اما هنوز علائمی نداشته باشد یا علائم آن خفیف باشند.
عوامل خطر بیماری COPD چیست؟
درحالی‌که سیگار بزرگ‌ترین عامل خطر برای بیماری مزمن انسدادی ریه است، همه افرادی که سیگار می‌کشند به این بیماری مبتلا نمی‌شوند. افراد زیر در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به این بیماری هستند:
· زنان
· افرادی بالای ۶۵ سال
· افرادی که در شهرهای بزرگ زندگی می‌کنند و در معرض آلودگی هوا قرار دارند
· افرادی که با مواد شیمیایی، گرد و غبار یا دود سروکار دارند
· افرادی که به‌صورت ژنتیکی کمبود آلفا-۱ آنتی تریپسین دارند
· افرادی که در دوران کودکی به عفونت‌های تنفسی مبتلا شده‌اند.
نحوه تشخیص بیماری مزمن انسدادی ریه
پزشک برای تشخیص COPD در ابتدا شما را معاینه می‌کند. سپس در مورد سابقه سلامتی از شما می‌پرسد. پزشک بررسی می‌کند که ریه‌های شما چقدر خوب کار می‌کنند. همچنین ممکن است از شما بخواهد که از ریه‌های خود عکس بگیرید. پزشک معمولا این سوالات را از شما می‌پرسد:
· سیگار می‌کشید یا تابه‌حال سیگار کشیده‌اید؟
· آیا برای مدت طولانی در معرض گردوغبار یا آلاینده‌های هوا قرار گرفته‌اید؟
· آیا سایر اعضای خانواده شما به این بیماری یا سایر بیماری‌های ریوی یا بیماری کبدی مبتلا هستند؟
· آیا در هنگام ورزش دچار تنگی نفس می‌شوید؟
· آیا برای مدت طولانی سرفه یا خس‌خس سینه دارید؟
آزمایش های تشخیص COPD
اگر پزشک با معاینه نتواند بیماری مزمن انسدادی ریه را تشخیص دهد، باید برای شما آزمایش بنویسد. این آزمایش‌ها به شرح زیر هستند:
· تست‌های عملکرد ریوی: این تست‌ها شامل اسپیرومتری و سایر آزمایش‌ها برای مشاهده میزان عملکرد ریه‌ها هستند.
· پالس اکسیمتری: این آزمایش از دستگاهی روی انگشت برای اندازه گیری سطح اکسیژن خون استفاده می‌کند.
· تست‌های تصویربرداری اشعه ایکس قفسه سینه یا سی تی اسکن: این تصاویر می‌توانند تغییرات ریوی ناشی از COPD را نشان دهند.
· آزمایش گاز خون شریانی: این آزمایش سطح گازهای محلول در خون مانند اکسیژن و دی‌اکسیدکربن را نشان می‌دهد.
· تست ورزش: این آزمایش نشان می‌دهد که آیا سطح اکسیژن در خون شما هنگام ورزش کاهش می‌یابد یا خیر.
· الکتروکاردیوگرام (ECG) یا (EKG): این آزمایش عملکرد قلب را بررسی می‌کند و نشان می‌دهد که دلیل تنگی نفس بیماری قلبی است یا بیماری ریوی.
· آزمایش خون: در آزمایش خون سطوح پروتئین AAT را بررسی می‌کنند تا ببینند آیا ممکن است کمبود آنتی تریپسین آلفا-۱ داشته باشید یا خیر.
· آزمایش ژنتیک: اگر پزشک شک کند که یک بیماری ژنتیکی می‌تواند باعث مشکلات ریوی شود، ممکن است تغییرات ژنتیکی را با آزمایش خون بررسی کند.
روش های درمان بیماری مزمن انسدادی ریه
روش‌های درمانی مختلفی برای COPD وجود دارد. این روش‌ها علائم را کاهش می‌دهند، از عوارض جلوگیری کند و به‌طورکلی پیشرفت بیماری را کندتر می‌کنند. درمان‌های این بیماری شامل موارد زیر هستند:
اکسیژن درمانی
اگر سطح اکسیژن خون خیلی پایین باشد از ماسک اکسیژن یا کانول بینی برای جبران کمبود اکسیژن استفاده می‌کنند. به‌این‌ترتیب می‌توانید راحت‌تر تنفس کنید.
عمل جراحی
جراحی برای COPD شدید یا زمانی که سایر درمان‌ها ناموفق باشند کاربرد دارد. اگر بیماری مزمن انسدادی ریه از نوع آمفیزم شدید باشد جراحی بهترین روش درمان خواهد بود. یکی از انواع جراحی بولکتومی نام دارد. در طی این روش جراح فضاهای بزرگ و غیر طبیعی هوا (بولا) را از ریه‌ها خارج می‌کند.
یکی دیگر از جراحی‌ها کاهش حجم ریه است که بافت‌های آسیب دیده ریه را حذف می‌کند. جراحی کاهش حجم ریه می‌تواند در بهبود تنفس موثر باشد، اما تعداد کمی از بیماران تحت این روش درمانی قرار می‌گیرند.
پیوند ریه هم یکی دیگر از روش‌های درمان این بیماری است. پیوند ریه می‌تواند به طور موثر COPD را درمان کند، اما خطرات زیادی دارد.
تغییر سبک زندگی
برخی از تغییرات سبک زندگی نیز می‌توانند به کاهش علائم یا تسکین علائم کمک کنند. اگر سیگار می‌کشید، باید آن را ترک کنید. همچنین تا حد امکان باید از دود مواد شیمیایی و دود سیگار دوری کنید. همچنین باید از دارو استفاده کنید و یک رژیم غذایی سالم داشته باشد.
دارو برای درمان COPD
داروها می‌توانند علائم بیماری مزمن انسدادی ریه را کاهش دهند و از پیشرفت آنها جلوگیری کنند. بهترین داروهای درمان COPD را در ادامه به شما معرفی می‌کنیم:
گشاد کننده‌های برونش استنشاقی
داروهایی به نام برونکودیلاتور به شل شدن ماهیچه‌های سفت در راه‌های هوایی کمک می‌کنند. این داروها معمولا از طریق دستگاه تنفسی یا نبولایزر وارد دستگاه تنفسی می‌شوند.
گشادکننده‌های برونش کوتاه اثر بین چهار الی شش ساعت دوام دارند. شما فقط در صورت نیاز باید از آنها استفاده کنید. اگر علائم دائمی هستند باید از نسخه‌هایی با اثر طولانی استفاده کنید که تا ۱۲ ساعت دوام می‌آورند.
افراد مبتلا به COPD که در طول ورزش دچار تنگی نفس یا مشکل تنفسی می‌شوند می‌توانند از بتا آگونیست طولانی اثر (LABA) همراه با یک آنتاگونیست موسکارینی طولانی اثر (LAMA) استفاده کنند.
این گشادکننده‌های برونش با شل کردن ماهیچه‌های منقبض شده در راه‌های هوایی کار می‌کنند. این داروها راه‌های هوایی شما را برای عبور بهتر هوا باز می‌کنند. آنها همچنین به بدن کمک می‌کنند تا مخاط را از ریه‌ها پاک کند. در اینجا فهرستی از درمان‌های گشادکننده برونش LABA/LAMA برای شما آورده‌ایم:
· آکلیدینیم/فورموترول
· گلیکوپیرولات/فورموترول
· تیوتروپیم/الوداترول
· اومکلیدینیوم/ویلانترول
کورتیکواستروئیدها
برونکودیلاتورهای طولانی اثر معمولا با گلوکوکورتیکواستروئیدهای استنشاقی ترکیب می‌شوند. یک گلوکوکورتیکواستروئید می‌تواند التهاب راه‌های هوایی و تولید مخاط را کاهش دهد.
گشادکننده برونش طولانی‌مدت می‌تواند عضله راه هوایی را شل کند و به بازتر ماندن راه‌های هوایی کمک کند. کورتیکواستروئیدها به شکل قرص نیز موجود هستند.
مهارکننده‌های فسفودی استراز ۴
این نوع دارو را می‌توان به شکل قرص برای کمک به کاهش التهاب و آرامش راه‌های هوایی مصرف کرد. به‌طورکلی پزشکان این دارو را برای COPD شدید همراه با برونشیت مزمن تجویز می‌کنند.
تئوفیلین
این دارو سفتی قفسه سینه و تنگی نفس را کاهش می‌دهد. همچنین می‌توانند به جلوگیری از گسترش بیماری کمک کنند. این دارو به شکل قرص موجود است.
آنتی‌بیوتیک‌ها و ضد ویروس‌ها
در صورت ابتلا به برخی عفونت‌های تنفسی ممکن است پزشک برای شما آنتی‌بیوتیک یا ضد ویروس تجویز کند.
واکسن بیماری مزمن انسدادی ریه
برای کاهش خطر ابتلا به عفونت‌های ویروسی باید واکسن دریافت کنید. بیماری مزمن انسدادی ریه واکسن ندارد، اما با دریافت واکسن آنفولانزا به‌صورت سالانه و واکسن کرونا می‌توانید از این بیماری پیشگیری کنید. واکسن پنوموکوک و واکسن کزاز و واکسن‌های یادآور هم می‌توانند بدن را در برابر این بیماری تقویت کنند.
توصیه های غذایی برای افراد مبتلا به COPD
رژیم غذایی خاصی برای افراد مبتلا به COPD وجود ندارد، اما یک رژیم غذایی سالم می‌تواند به سلامت کلی آنها کمک کن. هرچه سیستم ایمنی شما قوی‌تر باشد، توانایی بیشتری برای جلوگیری از عوارض و سایر مشکلات سلامتی خواهید داشت. انواع غذاهای مغذی زیر می‌توانند به تقویت سیستم ایمنی شما کمک کنند:
· سبزیجات
· میوه‌ها
· دانه‌ها
· پروتئین
· لبنیات
· مایعات
مصرف نمک را کاهش دهید. مایعات فراوان بنوشید. نوشیدن حداقل شش الی ۸ لیوان آب یا نوشیدنی‌های بدون کافئین در روز می‌تواند به رقیق شدن مخاط کمک کند.
باید وزن خود را متعادل نگه دارید. اضافه وزن باعث می‌شود که ریه‌ها و قلب سخت‌تر کار کنند. اگر هم وزن شما کم باشد ممکن است سیستم ایمنی‌تان ضعیف شود و توانایی مقابله با بیماری را نداشته باشید.
شکم پر انبساط ریه‌ها را سخت‌تر می‌کند و باعث تنگی نفس می‌شود. بهتر است راه کارهای زیر را برای جلوگیری از پری شکم امتحان کنید:
· لقمه‌های کوچک‌تری انتخاب کنید
· غذا را به‌آرامی بجوید
· سه وعده غذایی در روز را با پنج الی شش وعده غذایی کوچک‌تر جایگزین کنید
· بین غذا مایعات ننوشید.
پیشگیری از بیماری مزمن انسدادی ریه
بهترین راه برای پیشگیری از COPD پرهیز از سیگار کشیدن و قرار نگرفتن در معرض دود سیگار و سایر آلاینده‌هایی است که به ریه‌های شما آسیب می‌زنند.
احتمال ابتلا به عفونت‌های تنفسی در افراد مبتلا به COPD بیشتر است. این وضعیت ممکن است منجر به ذات‌الریه یا تشدید علائم شود. شما می‌توانید خطر ابتلا به عفونت را با رعایت موارد زیر کاهش دهید:
· ترک سیگار
· دریافت همه واکسن‌های توصیه شده مثل واکسن آنفولانزا، پنومونی پنوموکوکی و کووید-۱۹
· شستن مکرر دست‌ها
· ضدعفونی‌کردن سطوح
· ماسک زدن در مکان‌های عمومی و شلوغ
· پرهیز از رفتن به مکان‌های شلوغ به‌خصوص در فصل سرما و همه گیری آنفولانزا و سایر بیماری‌های ویروسی
· ورزش منظم
· قرار نگرفتن در معرض دود سیگار و هوای آلوده
ارتباط بین COPD و سرطان ریه
COPD و سرطان ریه از طرق مختلف با هم در ارتباط هستند. COPD و سرطان ریه چندین عامل خطر مشترک دارند. سیگار اولین عامل خطر برای هر دوی این بیماری‌ها است. اگر در معرض دود سیگار قرار دارید یا شغل شما به‌گونه‌ای است که در معرض دود مواد شیمیایی مختلف قرار می‌گیرید، خطر ابتلا به این دو بیماری افزایش پیدا می‌کند.
ژنتیک هم یک عامل دیگر برای ابتلا به این دو بیماری است. همچنین، خطر ابتلا به COPD یا سرطان ریه با افزایش سن افزایش پیدا می‌کند. در سال ۲۰۰۹ تخمین زده شد که بین ۴۰ الی ۷۰ درصد افراد مبتلا به سرطان ریه به بیماری مزمن انسدادی ریه هم مبتلا هستند. همین مطالعه به این نتیجه رسید که COPD یک عامل خطر برای سرطان ریه است. در برخی موارد، تا زمانی که سرطان ریه در فرد تشخیص داده نشود متوجه نمی‌شود که به COPD هم مبتلا است.
بااین‌حال، ابتلا به بیماری مزمن انسداد ریه لزوما به معنای ابتلا به سرطان ریه نیست. این موضوع می‌تواند نشان دهد که شما ریسک بالاتری برای ابتلا به سرطان دارید؛ پس اگر سیگار می‌کشید یا در معرض دود و هوای آلوده هستید، بهتر است سیگار را ترک کنید و محل زندگی یا کار خود را تغییر دهید.
نتیجه گیری
بیماری مزمن انسدادی ریه یک بیماری تنفسی است که ریه‌ها را درگیر می‌کند. از مهم‌ترین عوامل ابتلا به این بیماری می‌توان به سیگار کشیدن و قرار گرفتن در معرض دود و هوای آلوده اشاره کرد. افرادی که به بیماری‌های دیگری مانند آسم و سایر بیماری‌های ریوی مبتلا هستند خطر بیشتری برای ابتلا به این بیماری دارند. اگر شما هم سرفه‌های مکرر دارید، باید فورا به پزشک مراجعه کنید و درمان شوید.
سوالات متداول
آیا بیماری مزمن انسدادی ریه واگیردار است؟
خیر، این بیماری واگیردار نیست و به دیگران منتقل نمی‌شود. البته بیماری‌هایی که ممکن است منجر به COPD شوند مانند آنفولانزا واگیردار هستند.
آیا کودکان هم به بیماری مزمن انسداد ریه مبتلا می‌شوند؟
بله، اما درصد ابتلا به این بیماری با افزایش سن بیشتر می‌شود.
آیا بیماری مزمن انسدادی ریه درمان می‌شود؟
خیر، این بیماری به مرور زمان بدتر می‌شود، اما با دارو و روش‌های دیگر می‌توانید آن را کنترل کنید و علائم را کاهش دهید.