برخی بیماری‌ها مشکلات زیادی را برای قسمت‌های مختلف بدن ایجاد می‌کنند؛ یعنی به گونه‌ای هستند که می‌توانند به صورت هم‌زمان چند اندام بدن را درگیر کنند. بیماری سارکوئیدوز یکی از همین بیماری‌ها است. این بیماری باعث ایجاد توده‌های به نام گرانولوم در بافت‌های مختلف بدن مانند ریه‌ها، غدد لنفاوی، پوست، چشم‌ها و سایر قسمت‌های بدن می‌شود.
از آنجایی که این بیماری قسمت‌های مختلف بدن را درگیر می‌کند علائم آن هم در قسمت‌های مختلف بدن ایجاد می‌شوند. مثلا اگر این توده‌ها در ریه‌ها ایجاد شده باشند باعث سرفه، تنگی نفس و… می‌شوند. اگر توده‌هایی را در قسمت‌های مختلف بدن خود دیدید که با درد، قرمزی و تورم همراه بودند حتما به پزشک مراجعه کنید. در ادامه با ما در بهستان دارو همراه باشید تا درباره این بیماری، علائم، علل ایجاد، روش‌های تشخیص و درمان آن با شما صحبت کنیم.
سارکوئیدوز چیست؟
سارکوئیدوز (sarcoidosis) در واقع یک بیماری است که طی آن سیستم ایمنی بدن واکنش‌های شدیدی نشان می‌دهد و توده‌ها یا گره‌هایی به نام گرانولوم ایجاد کند. البته این بیماری به عنوان بیماری خودایمنی در نظر گرفته نمی‌شود. گرانولوم‌های ایجاد شده در این بیماری بسته به اندازه و محل قرارگیری‌شان می‌توانند علائم متفاوتی ایجاد کنند یا اصلا هیچ علامتی نداشته باشند. گاهی اوقات حتی ممکن است این گره‌ها به فیبروز تبدیل شوند و اسکار دائمی ایجاد کنند.
این توده‌ها می‌توانند در هر جایی از بدن ایجاد شوند، اما در ریه‌ها یا غدد لنفاوی بیشتر دیده می‌شوند. همچنین گاهی اوقات پوست، چشم یا عضلات بدن را نیز درگیر می‌کنند. در ادامه درباره علائم این بیماری بیشتر با شما صحبت می‌کنیم.
گرانولوم چیست؟
گرانولوم‌ها توده‌هایی هستند که سیستم ایمنی بدن آنها را ایجاد می‌کند. این توده‌های التهابی در واقع مجموعه‌ای از گلبول‌های سفید هستند که از سایر قسمت‌های بدن جدا می‌شوند و تا از بدن در برابر چیزی که مضر است دفاع کنند. گرانولوم‌ها توسط یک بافت فیبری (متراکم) احاطه می‌شوند و به همین دلیل هم حالت توده‌ای شکل و سفت دارند.
علائم سارکوئیدوز
علائم این بیماری به محل قرارگیری گرانولوم و اندازه آن بستگی دارد. البته بیشتر افراد علائم ریوی دارند، امام ممکن است این علائم در پوست، چشم، مفاصل و هر جای دیگری از بدن رخ دهند. گاهی اوقات ممکن است فرد احساس ناخوشی کلی داشته باشد یا اینکه اصلا هیچ علائمی نداشته باشد. در ادامه علائم این بیماری در هر نقطه از بدن را برای شما بیان می‌کنیم.
علائم عمومی بیماری سارکوئیدوز
این بیماری یک سری علائم کلی و عمومی دارد که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم:
· تب
· خستگی
· درد مفاصل
· درد عضلات
· تعریق شبانه
· کاهش وزن بدون دلیل
· سنگ کلیه
علائم ریوی بیماری
همان‌طور که گفتیم، بیشترین تاثیر سارکوییدوز بر روی ریه‌ها است. علائم ریوی این بیماری عبارت‌اند از:
· سرفه
· تنگی نفس
· درد قفسه سینه
· خس‌خس سینه
علائم چشمی بیماری
گاهی اوقات گرانولوم‌ها درون چشم‌ها ایجاد می‌شوند و به همین دلیل علائم چشمی ایجاد می‌کنند. در ادامه به این علائم اشاره می‌کنیم:
· تاری دید یا از دست دادن بینایی (نوریت چشمی)
· درد چشم
· قرمزی یا تورم چشم‌ها (یووئیت یا ورم ملتحمه)
· حساسیت به نور
علائم پوستی بیماری
گاهی اوقات سارکوئیدوز بر روی پوست شما تاثیر می‌گذارد. علائم پوستی این بیماری عبارت‌اند از:
· ایجاد توده‌هایی در زیر پوست، اطراف جای زخم یا تتوها
· ایجاد لکه‌های روشن یا تیره روی پوست
· زخم‌های برجسته و قرمز مایل به بنفش یا بثورات روی بینی یا گونه‌ها (لوپوس پرنیو)
· برجستگی‌های قرمز و حساس روی ساق پا (اریتم گره‌ای)
علائم قلبی بیماری
اگر گرانولوم‌ها بر روی قلب تاثیر بگذارند یک سری علائم قلبی ایجاد می‌کنند که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم:
· درد قفسه سینه
· تنگی نفس
· غش (سنکوپ)
· خستگی
· ضربان قلب تند (تپش قلب)
· تورم ناشی از تجمع مایعات (ادم)
علائم عصبی بیماری
گاهی اوقات سارکوییدوز بر روی سیستم عصبی هم تاثیر می‌گذارد. علائمی که در این صورت ایجاد می‌شوند شامل موارد زیر هستند:
· تشنگی زیاد یا افزایش دفع ادرار
· ضعف یا فلج عضلات صورت (فلج بل)
· سردرد
· تشنج
مراحل سارکوئیدوز ریوی
سارکوییدوز ریوی شایع‌ترین نوع این بیماری است و مراحل مختلفی دارد. این مراحل بر طبق سیستم سیلتزباخ (Siltzbach) طبقه بندی می‌شوند. البته این مراحل لزوما شدت بیماری را نشان نمی‌دهند و همه افراد مبتلا هم از تمام این مراحل عبور نمی‌کنند. این مراحل بر اساس تصویر ریه‌ها هستند و بیشتر محل قرار گرفتن گرانولوم‌ها را نشان می‌دهند. یک فرد مبتلا ممکن است تمام این مراحل را پشت سر بگذارد یا اینکه بیماری او کاملا بهبود پیدا کند، اما اگر به مرحله چهارم برسد ریه‌ها آسیب دائمی می‌بینند و دیگر بهبود پیدا نمی‌کنند. در ادامه به مراحل مختلف این بیماری اشاره می‌کنیم:
· مرحله ۰: در این مرحله تصاویر هیچ گرانولومی را در ریه‌ها نشان نمی‌دهند. در این مرحله از بیماری ریه‌ها و غدد لنفاوی در عکس‌برداری طبیعی به نظر می‌رسند.
· مرحله ۱: در این مرحله گرانولوم‌ها فقط در غدد لنفاوی مشاهده می‌شوند.
· مرحله ۲: در مرحله دوم از این بیماری گرانولوم‌ها در غدد لنفاوی و ریه‌ها دیده می‌شوند.
· مرحله ۳: در این مرحله هم گرانولوم فقط در ریه‌ها به وجود می‌آیند.
· مرحله ۴: در این مرحله گرانولوم‌ها در ریه اسکار ایجاد می‌کنند و به ریه‌ها به صورت دائمی آسیب می‌رسانند.
علت سارکوئیدوز
تحقیقات نشان می‌دهند که ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی باعث این بیماری می‌شوند، اما علت دقیق آن مشخص نیست. گاهی اوقات سیستم ایمنی بدن به نسبت به محرک‌های خاص (آنتی‌ژن‌ها) مانند باکتری‌ها و ویروس‌ها بیش از حد واکنش نشان می‌دهد. با این حال این بیماری یک بیماری خودایمنی در نظر گرفته نمی‌شود.
از آنجایی که ما به طور قطع نمی‌دانیم که ترکیبی از ژن‌ها و محرک‌ها باعث ایجاد سارکوئیدوز می‌شود، پیش بینی اینکه چه کسی به آن مبتلا می‌شود غیرممکن است.
از آنجایی که اگر یکی از اعضای نزدیک خانواده مبتلا به این بیماری باشد، خطر ابتلای دیگر افراد هم افزایش پیدا می‌کند، محققان احتمال می‌دهند که ژن‌ها در ایجاد این بیماری نقش داشته باشند.
سندرم لوفگرن چیست؟
سندرم لوفگرن به شروع ناگهانی سارکوییدوز اشاره دارد. وقتی این بیماری چند قسمت از بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهد و علائم ایجاد می‌کند به آن لوفگرن می‌گویند. علائم این سندرم عبارت‌اند از:
· التهاب مفصل (آرتریت) در بیشتر مفاصل بدن
· تب
· برجستگی‌های قرمز و حساس روی ساق پا
· تورم غدد لنفاوی در قفسه سینه
سندرم لوفگرن معمولا شش ماه الی دو سال طول می‌کشد، اما بعد از آن بهبود پیدا می‌کند.
کدام افراد در معرض خطر ابتلا به سارکوئیدوز قرار دارند؟
خطر ابتلا به این بیماری در برخی افراد بیشتر است. در ادامه این گروه‌های مختلف را به شما معرفی می‌کنیم:
· سن: این بیماری بیشتر در سنین ۲۵ الی ۴۰ سالگی رخ می‌دهد.
· نژاد: سارکوییدوز بیشتر در بین افراد سیاه پوست شایع است.
· جنسیت: این بیماری در زنان کمی بیشتر از مردان دیده می‌شود.
· محیط زیست: افرادی که در معرض حشره کش‌ها، کپک‌ها، گردوغبار یا موادی که باعث التهاب می‌شوند زندگی یا کار می‌کنند بیشتر ممکن است به این بیماری دچار شوند. کشاورزان، آتش نشانان و کارگران فعال در صنایع خودروسازی جزو این گروه‌ها هستند. جانبازان شیمیایی هم در معرض خطر ابتلا به این بیماری قرار دارند.
· ژنتیک: اگر فردی از اقوام نزدیک شما به این بیماری مبتلا شده احتمال اینکه شما هم به این بیماری مبتلا شوید افزایش پیدا می‌کند.
· داروها: مصرف برخی داروهای خاص مانند داروهایی که برای درمان HIV و سرطان هستند امکان ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهند.
نحوه تشخیص سارکوئیدوز
پزشکان این بیماری را از طریق معاینه فیزیکی، تصویربرداری و بیوپسی از گرانولوم‌های مشکوک تشخیص می‌دهند. از آنجایی که سارکوییدوز به برخی بیماری‌های دیگر شباهت دارد ممکن است پزشک برای تشخیص دقیق یک سری آزمایش‌ها و تست‌های دیگر را تجویز کند. در ادامه این آزمایش‌ها را به شما معرفی می‌کنیم:
· تصویربرداری: برای بررسی دقیق‌تر وضعیت ریه‌ها و سایر قسمت‌های بدن معمولا از عکس قفسه سینه، سی تی اسکن یا ام آر آی کمک می‌گیرند.
· بیوپسی: در این روش یک بخش کوچک از گرانولوم را برمی‌دارند تا بتوانند آن را آزمایش کنند. بیوپسی پوست، ملتحمه (چشم) و برخی از غدد لنفاوی به صورت غیر تهاجمی یا کم تهاجمی انجام می‌شوند.
روش‌های دیگر شامل ایجاد یک برش کوچک در بافت ریه‌ها و ورود دوربین و تجهیزات بیوپسی از بینی، گلو و… است. این روش‌ها عبارت‌اند از:
· آسپیراسیون با سوزن ظریف ترانس برونش با هدایت اولتراسوند درون برونشیال (EBUS-TBNA)
· بیوپسی ترانس برونش برونکوسکوپی
· مدیاستینوسکوپی
سایر آزمایش‌هایی که می‌توان از آنها برای تشخیص این بیماری استفاده کرد عبارت‌اند از:
· تست‌های عملکرد ریوی: تست‌های غیر تهاجمی که میزان عملکرد ریه‌های شما را بررسی می‌کنند.
· روش‌های آزمایشگاهی: آزمایش‌های خون یا ادرار برای بررسی عملکرد کبد، کلیه‌ها و سایر اندام‌های بدن مورد استفاده قرار می‌گیرند.
· الکتروکاردیوگرام (EKG یا ECG): این آزمایش یک آزمایش معمولی است که فعالیت الکتریکی قلب را بررسی می‌کند.
· تصویربرداری هسته‌ای: در اسکن‌های PET و اسکن‌های گالیوم مقدار کمی ماده رادیواکتیو را به ورید تزریق می‌کنند تا التهاب در بدن را نشان دهد.
· مشتق پروتئین خالص: این روش یک آزمایش ساده پوستی است که بیماری سل را نشان می‌دهد. از این روش برای اثبات ابتلا به سل یا عدم ابتلا به آن کمک می‌گیرند، چون گاهی اوقات علائم سل و سارکوییدوز با هم اشتباه گرفته می‌شوند.
· بیومیکروسکوپ: در این روش پزشک با یک دستگاه مجهز به لامپ مخصوص داخل چشم را نگاه می‌کند تا مشکلات چشمی ناشی از سارکوئیدوز را تشخیص دهد.
درمان سارکوئیدوز
معمولا درمان این بیماری بیشتر برای کنترل و مدیریت علائم و جلوگیری از آسیب به سایر بافت‌ها و اندام‌های بدن است. برای درمان این بیماری معمولا از داروهایی استفاده می‌شود که سیستم ایمنی را سرکوب می‌کنند، زیرا این بیماری معمولا توسط سیستم ایمنی ایجاد می‌شود. همچنین نوع درمان می‌تواند با توجه به محل قرارگیری گرانولوم‌ها تعیین شود.
هیچ درمان خاصی برای این بیماری وجود ندارد. البته گرانولوم‌ها معمولا خود به خود از بین می‌روند. اگر علائم فرد را آزار ندهند یا زندگی او را تهدید نکنند لازم نیست که آن را به صورت اورژانسی درمان کنید. پزشک در این موارد معمولا روش‌هایی را برای کنترل بیماری و جلوگیری از گسترش آن ارائه می‌دهد.
بهترین داروها برای درمان سارکوییدوز
هدف از استفاده دارو در درمان سارکوئیدوز این است که التهاب در بدن را کاهش دهید. این کار با اصلاح یا سرکوب سیستم ایمنی بدن انجام می‌گیرد. برخی داروهای رایج برای درمان سارکوئیدوز عبارت‌اند از:
· کورتیکواستروئیدها (کورتون): کورتیکواستروئیدها مانند پردنیزون و کورتیزون داروهایی هستند که التهاب بدن را شما کاهش می‌دهند. این داروها به صورت قرص، اسپری استنشاقی یا کرم‌های موضعی برای پوست و چشم در دسترس هستند.
· سرکوب کننده‌های سیستم ایمنی: این داروها فعالیت سیستم ایمنی را کاهش می‌دهند و نمی‌گذارند که به اندام‌ها آسیب وارد کند. متوترکسات یک سرکوب کننده ایمنی است که برای درمان این بیماری مورد استفاده قرار می‌گیرد.
· آنتی بادی‌های فاکتور نکروز ضد تومور-آلفا (آنتی بادی‌های ضد TNF-α): آنتی بادی‌های ضد TNF-α مانند اینفلیکسیماب (infliximab) یک ماده شیمیایی خاص در سیستم ایمنی بدن را هدف قرار می‌دهند تا التهاب کمتر شود. این داروها به صورت تزریقی وریدی هستند و متخصص باید این تزریق را انجام دهد.
· داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی (NSAIDs): این داروها می‌توانند علائم ناشی از التهاب را به طور موقت تسکین دهند. البته به صورت طولانی مدت نباید از این داروها استفاده کنید.
سایر روش های درمانی سارکوییدوز
گاهی اوقات پزشک متخصص در کنار دارو از روش‌های دیگری هم کمک می‌گیرد. برخی از این روش‌ها را در ادامه برای شما آورده‌ایم:
· فیزیوتراپی برای کاهش خستگی و بهبود قدرت بدنی
· توان‌بخشی ریوی برای بهبود تنفس
· کاشت ضربان ساز یا دفیبریلاتور برای رفع مشکلات ضربان قلب
· پیوند عضو در صورتی که بیماری به شدت به قلب، ریه‌ها یا کبد آسیب رسانده باشد.
عوارض سارکوئیدوز
افراد مبتلا به این بیماری هم ممکن است عوارض خود بیماری را تجربه کنند و هم ممکن است تحت تاثیر عوارض داروها قرار بگیرند. مثلا کورتیکواستروئیدها می‌توانند خطر ابتلا به بیماری‌های عفونی را افزایش دهند یا اینکه عوارض جانبی دیگری ایجاد کنند. در ادامه به این عوارض اشاره می‌کنیم:
· افزایش وزن بیش از حد
· بی خوابی
· جوش
· دیابت در افراد مستعد این بیماری
· آب سیاه (گلوکوم)
· آب مروارید
· پوکی استخوان
· افسردگی و تحریک پذیری عاطفی
· کبود شدن پوست
پیشگیری از سارکوئیدوز
از آنجایی که علت قطعی این بیماری مشخص نیست، روش خاصی هم برای پیشگیری از آن وجود ندارد. اگر سابقه ژنتیکی دارید می‌توانید با مراجعه به پزشک خطر ابتلا به این بیماری را کاهش دهید.
با این حال ممکن است امکان چنین کاری هم وجود نداشته باشد. البته اگر سابقه ژنتیکی وجود داشته باشد، پزشک برای شما آزمایش و عکس می‌نویسد، چون ممکن است گرانولوم داشته باشید، اما هیچ علائمی ایجاد نکرده باشد. با این کار می‌توانید زودتر جلوی پیشرفت بیماری را بگیرید.
زندگی کردن با سارکوییدوز
اگر این بیماری در شما تشخیص داده شد می‌توانید از روش‌هایی برای کاهش علائم خود کمک بگیرید. همچنین باید به توصیه‌های پزشک خود گوش دهید. حتی اگر علائم بیماری شما را اذیت نمی‌کنند باز هم باید درمان خود را ادامه دهید. همچنین می‌توانید یک سری تغییرات در سبک زندگی خود ایجاد کنید که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم:
· تغذیه سالم: یک رژیم غذایی بدون چربی و غنی از پروتئین، میوه، سبزیجات و غلات کامل داشته باشید و مصرف قند و شکر را محدود کنید.
· وزن: سعی کنید وزن خود را متعادل نگه دارید.
· اجتناب از مصرف الکل: برخی از داروهایی که برای کنترل سارکوئیدوز مورد استفاده قرار می‌گیرند با الکل تداخل دارند و می‌توانند خطر آسیب کبدی را افزایش دهند.
· ترک سیگار: سیگار کشیدن می‌تواند علائم ریوی را بدتر کند. اگر می‌خواهید سیگار را ترک کنید بهتر است از یک متخصص کمک بگیرید.
· فعالیت بدنی: ورزش را فراموش نکنید. این کار به تقویت ماهیچه‌ها و عضلات و همچنین بهبود حال روحی شما کمک می‌کند.
· مدیریت استرس: از تکنیک‌های کاهش استرس مانند مدیتیشن حتما کمک بگیرید.
· خواب کافی: خواب کافی باعث بهبود عملکرد سیستم ایمنی می‌شود.
نتیجه گیری
سارکوئیدوز یک بیماری است که به دلیل واکنش شدید سیستم ایمنی به محرک‌ها ایجاد می‌شود. این بیماری توده‌هایی به نام گرانولوم در بافت‌های مختلف بدن مانند ریه، غدد لنفاوی، پوست، چشم و… ایجاد می‌کند. اگر علائمی مانند توده‌های قرمز دردناک یا تنگی نفس و سرفه دارید، به پزشک متخصص مراجعه کنید.
سوالات متداول
افراد مبتلا به سارکوییدوز چه غذاهایی را نباید مصرف کنند؟
گوشت قرمز و پنیر، قند و کربوهیدرات (مانند نان) می‌توانند التهاب را افزایش دهند. بهتر است در صورت ابتلا به این بیماری مصرف این مواد غذایی را محدود کنید.
آیا سارکوئیدوز کشنده است؟
این بیماری در موارد نادر در حدود یک الی پنج درصد ممکن است کشنده باشد.
آیا کودکان هم به این بیماری مبتلا می‌شوند؟
این بیماری در بین کودکان بسیار نادر است.