احتمالا همه شما نام پنی‌سیلین را شنیده‌اید. این آنتی‌بیوتیک طبیعی برای اولین‌بار در سال ۱۹۲۸ توسط الکساندر فلمینگ کشف شد. آنتی‌بیوتیک‌ها داروهایی هستند که باکتری‌ها را از بین می‌برند و از تکثیر شدن آنها جلوگیری می‌کنند. البته این نوع داروها در همه موارد ابتلا به بیماری‌های باکتریایی و ویروسی کاربرد ندارند و فقط نوع خاصی از باکتری‌ها را از بین می‌برند؛ پس در هنگام ابتلا به بیماری‌های عفونی (مانند عفونت ریه) و باکتریایی حتما باید به پزشک مراجعه کنید تا در صورت نیاز برای شما آنتی‌بیوتیک تجویز کند. برای آشنایی بیشتر با این داروها، نحوه مصرف آنتی بیوتیک و فواید و عوارض آن، در ادامه با ما در بهستان دارو همراه باشید.
آنتی بیوتیک چیست؟
آنتی‌بیوتیک‌ها انواعی از داروهای قدرتمند هستند که توانایی درمان برخی از گونه‌های باکتری را دارند. مصرف آنتی بیوتیک ها، می‌تواند جان انسان‌ها را نجات دهد.
وقتی که یک باکتری وارد بدن می‌شود، قبل از رشد و تکثیر و ایجاد علائم، گلبول‌های سفید خون (WBCs) به آنها حمله می‌کنند و به‌صورت طبیعی آنها را از بین می‌برند. بااین‌حال، گاهی اوقات تعداد باکتری‌ها خیلی زیاد می‌شود و بدن دیگر توانایی مبارزه با آنها را ندارد. در چنین شرایطی، آنتی‌بیوتیک‌ها می‌توانند به بدن در از بین بردن باکتری‌ها کمک کنند. آنتی‌بیوتیک‌ها انواع گوناگونی دارند که هر کدام در درمان نوع خاصی از باکتری‌ها موثر هستند.
مصرف آنتی بیوتیک چه زمانی درست‌تر است؟
زمانی که به عفونت‌های باکتریایی مبتلا می‌شوید، مصرف آنتی بیوتیک آغاز می‌شود. تشخیص این نوع بیماری‌ها بر عهده پزشک است و در صورت نیاز برای شما آنتی‌بیوتیک تجویز می‌کند. شما نباید این داروها را سرخود و بدون نسخه تهیه و مصرف کنید.
بیماری‌هایی که بر اثر ورود ویروس به بدن ایجاد می‌شوند، با آنتی‌بیوتیک قابل‌درمان نیستند. حتی گاهی اوقات پزشک هم قادر به تشخیص عفونت باکتریایی از ویروسی نیست. در چنین شرایطی ممکن است نیاز به انجام آزمایش برای تشخیص نوع عفونت باشد تا در صورت نیاز بتوانید آنتی‌بیوتیک مصرف کنید.
مصرف آنتی‌بیوتیک برای درمان کدام بیماری‌ها توصیه می‌شود؟
- همان‌طور که اشاره کردیم، آنتی‌بیوتیک‌ها عفونت‌های باکتریایی را درمان می‌کنند. البته برخی از باکتری‌هایی که در بدن زندگی می‌کنند بی‌خطر هستند و برخی از آنها برای بدن فایده هم دارند، اما اگر باکتری از بیرون وارد بدن شود، باید از آنتی‌بیوتیک برای از بین بردن آن استفاده کرد. در موارد زیر معمولا نیاز به مصرف آنتی‌بیوتیک است:
- برخی از عفونت‌های گوشی و سینوسی
- عفونت‌های دندان
- عفونت‌های پوستی
- مننژیت (تورم مغز و نخاع)
- گلودرد استرپتوکوکی (عفونت در گلو و لوزه‌ها)
- عفونت مثانه و کلیه
- پنومونی باکتریایی (ذات‌الریه)
- سیاه سرفه
- کلستریدیوم دیفیسیل (نوعی باکتری گوارشی)
مصرف درست آنتی بیوتیک چگونه است؟
روش‌های مختلفی برای مصرف آنتی‌بیوتیک وجود دارد. بیماران طبق دستور پزشک می‌توانند آنتی‌بیوتیک‌ها را از راه دهانی، تزریقی یا موضعی استفاده کنند. جالب است بدانید که اکثر آنتی‌بیوتیک‌ها بعد از چند ساعت تاثیر خود را نشان می‌دهند، اما برای از بین بردن عفونت‌ها و جلوگیری از بازگشت آنها، باید دوره مصرف آنتی‌بیوتیک را تکمیل کنید.
شما باید نکات مصرف آنتی‌بیوتیک را بدانید؛ مثلا اینکه این داروها با چه موادی تداخل دارند. همچنین بهتر است آنتی‌بیوتیک‌ها را با مقدار زیادی آب مصرف کنید.
آیا مصرف آنتی بیوتیک در بارداری ممنوع است؟
مصرف آنتی بیوتیک در دوره بارداری با تجویز پزشک هیچ مشکلی ایجاد نمی‌کند. البته باید بدانید که مصرف برخی از آنتی‌بیوتیک‌ها در این دوره بی‌خطر است، درحالی‌که مصرف برخی دیگر از آنها در این دوره خطر دارد. مثلا مصرف تتراسایکلین می‌تواند بر رشد استخوان کودک تاثیر بگذارد و باعث تغییر رنگ دندان‌ها شود.
مصرف نیتروفورانتوئین (فورادانتین) در صورت تجویز در سه ماهه اول بارداری ممکن است خطر شکاف لب (لب‌شکری) را افزایش دهد. اما استفاده از آن در سه ماهه دوم و سوم بارداری بی‌خطر است. آنتی‌بیوتیک‌های ماکرولید مانند اریترومایسین، کلاریترومایسین و آزیترومایسین با مشکلات در ریتم قلب و زایمان زودرس ارتباط دارند.
البته مصرف برخی از آنتی‌بیوتیک‌ها مانند پنی‌سیلین‌ها، از جمله آموکسی‌سیلین و آمپی‌سیلین، سفالوسپورین‌ها، از جمله سفاکلر و سفالکسین، کلیندامایسین (کلئوسین، کلیندا – درم و…) و مترونیدازول در بارداری هیچ خطری ندارد. اگر مصرف یک آنتی‌بیوتیک تنها راه درمان بیماری مادر باشد، پزشک ایمن‌ترین دوز و روش مصرف را تجویز می‌کند که دقیقا باید از آن پیروی کرد.
آیا برای درمان سرماخوردگی و آنفولانزا می توان از آنتی بیوتیک استفاده کرد؟
سرماخوردگی توسط راینوویروس و آنفولانزا هم توسط ویروس آنفولانزا ایجاد می‌شوند. (پیشنهاد می‌کنیم برای درک بهتر ویروس آنفولانزا و تفاوت آن با سرماخوردگی، این مطلب را مطالعه کنید.) همان‌طور که گفتیم، آنتی‌بیوتیک‌ها عفونت‌های باکتریایی را درمان می‌کنند، اما در درمان عفونت و بیماری‌های ویروسی نقشی ندارند؛ بنابراین آنتی‌بیوتیک‌ها در درمان سرماخوردگی و آنفولانزا موثر نیستند.
اگر سرما بخورید و باکتری‌ها هم گلوی شما را آلوده کنند، ممکن است پزشک برای شما آنتی بیوتیک تجویز کند، اما این دارو ویروس سرماخوردگی و آنفولانزا را از بین نمی‌برد.
مصرف آنتی بیوتیک با شیر
برخی از آنتی‌بیوتیک‌ها با برخی از مواد غذایی و خوراکی‌ها تداخل دارند. شاید شما هم شنیده باشید که بهتر است آنتی بیوتیک را با شیر یا آبمیوه مصرف کنید، اما باید بگوییم که بهتر است تمام قرص‌ها را با آب میل کنید، زیرا ممکن است تداخلی به وجود بیاید. برای مثال، هنگام مصرف تتراسایکلین‌ها نباید لبنیات بخورید، زیرا جذب دارو را مختل می‌کنند.
مصرف آنتی بیوتیک با الکل
استفاده از الکل در حالت عادی هم می‌تواند برای بدن مضر باشد؛ بنابراین اصلا عاقلانه نیست که در هنگام مصرف آنتی بیوتیک الکل هم مصرف کنید. دلیل این موضوع هم تداخل آنتی‌بیوتیک‌ها با الکل است.
به‌عنوان‌مثال، به‌هیچ‌وجه نباید داروی مترونیدازول را همراه با الکل مصرف کنید. مترونیدازول یک آنتی بیوتیک برای از بین بردن باکتری‌های گوارشی است، اما به‌شدت با الکل تداخل دارد و می‌تواند منجر به افزایش ضربان قلب، سردرد، حالت تهوع، درد قفسه سینه و… شود.
آیا مصرف آنتی بیوتیک عوارض دارد؟
مصرف برخی از آنتی‌بیوتیک‌ها با عوارضی همراه است. این عوارض عبارت‌اند از:
- اسهال
- حالت تهوع و استفراغ
- سرگیجه
- کهیر
- عفونت‌های قارچی
- واکنش‌های آلرژیک
عوارض قطع ناگهانی آنتی بیوتیک چیست؟
اگر آنتی‌بیوتیک‌ها را قبل از اتمام دوره قطع کنید، ممکن است باکتری‌ها به این دارو مقاوم شوند و در صورت ابتلا به همان عفونت، دیگر برای درمان موثر نباشند. اگر بعد از مصرف تعدادی از آنتی‌بیوتیک‌ها احساس کردید که درمان شده‌اید، باز هم باید تمام داروهایی که پزشک برایتان تجویز کرده را مصرف کنید.
حواستان باشد که دارو را سرخود مصرف نکنید یا اینکه مصرف آن را سرخود قطع نکنید، زیرا این موارد باعث ایجاد مشکلاتی می‌شوند که ممکن است به این راحتی‌ها برطرف نشوند.
آنتی بیوتیک ها با چه مواردی تداخل دارویی دارند؟
برخی از آنتی‌بیوتیک‌ها با برخی از داروها تداخل دارند؛ این یعنی مصرف آنتی بیوتیک همزمان با برخی از داروها ممکن است عوارض داشته باشد. بیشتر آنتی‌بیوتیک‌ها با داروی درمان‌کننده بیماری‌های قلبی عروقی و مشکلاتی مانند سوء هاضمه و درد تداخل دارند. در ادامه تعدادی از این داروها را به شما معرفی می‌کنیم:
- وارفارین
- مسدودکننده‌های بتا
- آنتی‌اسیدها
- داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAID)
نتیجه گیری
آنتی‌بیوتیک‌ها داروهایی هستند که باکتری‌ها را از بین می‌برند و اجازه تکثیر آنها را نمی‌دهند. این داروها تنها روی عفونت‌های باکتریایی تاثیر دارند و نمی‌توانند ویروس‌ها را از بین ببرند. مصرف آنتی بیوتیک با تجویز پزشک بهترین روش درمان عفونت‌های باکتریایی است، اما اگر این داروها را سرخود مصرف کنید، ممکن است عوارض خطرناکی داشته باشند.
سوالات متداول
مصرف آنتی بیوتیک در بارداری خطرناک است؟
مصرف برخی از آنتی‌بیوتیک‌ها مانند تتراسایکین در دوران بارداری خطرناک است و بر روی جنین تاثیر می‌گذارد.
آیا در دوران شیردهی می‌توان آنتی‌بیوتیک مصرف کرد؟
هر دارویی که در دوران شیردهی مصرف می‌کنید، به نوزاد هم منتقل می‌شود؛ بنابراین در این دوران به‌هیچ‌عنوان نباید بدون تجویز پزشک آنتی بیوتیک یا هر داروی دیگری را مصرف کنید.
آیا مصرف آنتی‌بیوتیک با معده خالی ضرر دارد؟
برخی از غذاها جذب آنتی‌بیوتیک‌ها را کاهش می‌دهند؛ بنابراین بهتر است آنتی‌بیوتیک را دقیقا مطابق با دستور پزشک مصرف کنید.
آیا کودکان هم می‌توانند آنتی‌بیوتیک مصرف کنند؟
عفونت‌های باکتریایی در کودکان هم با مصرف آنتی بیوتیک درمان می‌شوند، اما فقط باید تحت نظر پزشک باشند؛ در غیر این صورت می‌توانند عوارض خطرناکی را به دنبال داشته باشند.
مصرف آنتی بیوتیک پس از کشیدن دندان چگونه است؟
دندانپزشک پس از کشیدن دندان و برای جلوگیری از عفونت معمولا آنتی‌بیوتیک‌هایی مانند آموکسی‌سیلین تجویز می‌کند، اما مصرف بیش از اندازه این داروها باعث مقاومت باکتری‌ها می‌شود.
کدام آنتی‌بیوتیک برای عفونت رحم مناسب است؟
آنتی‌بیوتیک‌هایی مانند داکسی سایکلین، مترونیدازول، سیپروفلوکساسین و… برای درمان عفونت رحم تجویز می‌شوند.