در این مطلب ابتدا می‌بینیم غدد فوق کلیوی چیست و سپس کاملاً با عملکرد، بیماری غدد فوق کلیوی و کاربرد آن آشنا می‌شویم. با ما همراه باشید.
غدد فوق کلیوی چیست؟
پیش از بررسی هر چیز بهتر است ببینیم، غدد فوق کلیوی چیست. این غدد که به‌عنوان غدد آدرنال نیز شناخته می‌شوند، غدد مثلثی شکل کوچکی هستند که در بالای هر دو کلیه قرار دارند.
غده‌های فوق کلیوی هورمون‌هایی تولید می‌کنند که به تنظیم متابولیسم، سیستم ایمنی بدن، فشارخون، پاسخ به استرس و سایر عملکردهای ضروری کمک می‌کند.
غدد فوق کلیوی از دو بخش قشر و مدولا تشکیل شده‌اند که هرکدام مسئول تولید هورمون‌های مختلف هستند.
وقتی غدد آدرنال به اندازۀ کافی هورمون تولید نمی‌کنند، این امر می‌تواند منجربه نارسایی آدرنال (بیماری آدیسون یا بیماری غدد فوق کلیوی) شود.
غدد آدرنال ممکن است گره‌هایی ایجاد کنند که می‌توانند خوش‌خیم یا بدخیم باشند، که بالقوه می‌توانند مقادیر بیش از حد هورمون‌های خاصی را تولید کنند که منجربه مشکلات مختلف سلامتی می‌شود.
هورمون‌های غدد فوق کلیوی
نقش غدد آدرنال در بدن شما این است که هورمون‌های خاصی را مستقیماً در جریان خون آزاد می‌کند. بسیاری از این هورمون‌ها با نحوۀ واکنش بدن به استرس مرتبط هستند و برخی برای سلامت حیاتی هستند. هر دو بخش غدد فوق کلیوی عملکردهای مجزا و جداگانه‌ای را انجام می‌دهند.
هر ناحیه از قشر آدرنال هورمون خاصی ترشح می‌کند. هورمون‌های کلیدی تولیدشده توسط قشر آدرنال عبارت‌اند از:
کورتیزول
کورتیزول یک هورمون گلوکوکورتیکوئیدی است که چندین نقش مهم در بدن ایفا می‌کند. این هورمون به کنترل استفادۀ بدن از چربی‌ها، پروتئین‌ها و کربوهیدرات‌ها کمک می‌کند. التهاب را سرکوب می‌کند، فشارخون را تنظیم می‌کند، قند خون را افزایش می‌دهد و همچنین می‌تواند تشکیل استخوان را کاهش دهد.
این هورمون همچنین چرخۀ خواب/بیداری را کنترل می‌کند. در مواقع استرس آزاد می‌شود تا به بدن شما کمک کند تا انرژی بیشتری دریافت کند و شرایط اضطراری را بهتر مدیریت کند.
تولید بیش از حد کورتیزول می‌تواند از گره‌های غده فوق کلیوی یا تولید بیش از حد ACTH از یک تومور در غدۀ هیپوفیز یا منابع دیگر رخ دهد و باعث ایجاد بیماری غدد فوق کلیوی شود.
آلدوسترون
این هورمون نقش اصلی را در تنظیم فشارخون و برخی الکترولیت‌ها (سدیم و پتاسیم) ایفا می‌کند. آلدوسترون سیگنال‌هایی را به کلیه‌ها می‌فرستد و درنتیجه کلیه‌ها سدیم بیشتری را وارد جریان خون می‌کنند و پتاسیم را در ادرار آزاد می‌کنند. این بدان معناست که آلدوسترون همچنین با کنترل سطح الکترولیت‌های خون به تنظیم pH خون کمک می‌کند.
DHEA و استروئیدهای آندروژنیک
این هورمون‌های تولیدشده توسط غدد فوق کلیوی هورمون‌های مردانه ضعیفی هستند. آن‌ها هورمون‌های پیش‌ساز هستند که در تخمدان‌ها به هورمون‌های زنانه (استروژن) و در بیضه‌ها به هورمون‌های مردانه (آندروژن) تبدیل می‌شوند.
اپی نفرین (آدرنالین) و نوراپی نفرین (نورآدرنالین)
مدولای آدرنال یا قسمت داخلی غده آدرنال هورمون‌هایی را تولید می‌کند که واکنش ستیز یا گریز را آغاز می‌کنند. هورمون‌های اصلی ترشح‌شده شامل اپی نفرین (آدرنالین) و نوراپی نفرین (نورآدرنالین) هستند که عملکردهای مشابهی دارند.
این هورمون‌ها قادر به افزایش ضربان قلب و نیروی انقباضات قلب، افزایش جریان خون به عضلات و مغز، شل‌کردن عضلات صاف راه هوایی و کمک به متابولیسم گلوکز (قند) هستند. آن‌ها همچنین فشردن رگ‌های خونی (انقباض عروق) را کنترل می‌کنند، به حفظ فشارخون و افزایش آن در پاسخ به استرس کمک می‌کنند.
غدد فوق کلیوی هورمون‌های دیگری نیز تولید می‌کنند که موارد گفته‌شده مهم‌ترین آن‌ها هستند.
علائم بیماری غدد فوق کلیوی
دو حالت بیماری غدد فوق کلیوی تولید خیلی کم یا بیش از حد برخی از هورمون‌ها است که منجربه عدم تعادل هورمونی می‌شود. این ناهنجاری‌های عملکرد آدرنال می‌تواند ناشی از بیماری‌های مختلف غدد فوق کلیوی یا غده هیپوفیز باشد.
کاهش تولید هورمون‌های غدد فوق کلیوی
نارسایی آدرنال یک اختلال نادر است. ممکن است ناشی از بیماری غدد فوق کلیوی (نارسایی اولیه آدرنال، بیماری آدیسون) یا بیماری‌های هیپوتالاموس یا هیپوفیز (نارسایی ثانویه آدرنال) باشد. این بیماری غدد فوق کلیوی با سطوح پایین هورمون‌های آدرنال مشخص می‌شود. علائم بیماری غدد فوق کلیوی در این حالت شامل کاهش وزن، کم‌اشتهایی، تهوع و استفراغ، خستگی، تیره‌شدن پوست (فقط در نارسایی اولیه آدرنال)، درد شکم و غیره است.
علل نارسایی اولیه آدرنال ممکن است شامل اختلالات خودایمنی، عفونت‌های قارچی و سایر عفونت‌ها، سرطان (به‌ندرت) و عوامل ژنتیکی باشد. در موارد نارسایی با کمک هورمون‌های صناعی، مانند سولومدرول سعی می‌شود کمبودهای بدن جبران شود.
هیپرپلازی مادرزادی آدرنال
نارسایی آدرنال همچنین می‌تواند ناشی از یک اختلال ژنتیکی به‌نام هیپرپلازی مادرزادی آدرنال باشد. کودکانی که با این اختلال متولد می‌شوند، آنزیم ضروری برای تولید کورتیزول، آلدوسترون یا هر دو را ندارند. درعین‌حال، اغلب آندروژن بیش از حد را تولید می‌کنند که ممکن است منجربه ویژگی‌های مردانه در دختران و بلوغ زودرس در پسران شود.
هیپرپلازی مادرزادی آدرنال بسته به شدت کمبود آنزیم می‌تواند برای سال‌ها تشخیص داده نشود. در موارد شدیدتر، علائم بیماری غدد فوق کلیوی در این مورد در نوزادان ممکن است از اندام تناسلی با شکل متعارف، کم‌آبی بدن، استفراغ و عدم رشد باشد.
غدد فوق کلیوی بیش‌فعال
گاهی اوقات، غدد فوق کلیوی ممکن است ندول‌ها یا گره‌هایی ایجاد کند که مقدار زیادی از هورمون‌های خاص را تولید می‌کنند. هر ندول خوش‌خیم یا سرطانی ممکن است مقادیر بیش از حد هورمون‌های خاصی تولید کنند که به آن ندول عملکردی می‌گویند. تومورهای عملکردی، تومورهای بدخیم یا ندول‌های بزرگتر از ۴ سانتی‌متر توصیه می‌شود برای ارزیابی جراحی ارجاع داده شوند.
سندرم کوشینگ
یکی از انواع مهم بیماری غدد فوق کلیوی سندرم کوشینگ است. سندرم کوشینگ نتیجۀ تولید بیش از حد کورتیزول از غدد فوق کلیوی است. علائم بیماری غدد فوق کلیوی در این حالت ممکن است شامل افزایش وزن و رسوبات چربی در نواحی خاصی از بدن، مانند صورت، زیر گردن (که با نام قوز بوفالو خوانده می‌شود) و در شکم باشد، لاغرشدن دست‌ها و پاها، علائم کشش پوست با رنگ بنفش روی شکم، موی صورت، خستگی، ضعف عضلانی، کبودشدن راحت پوست، فشارخون بالا، دیابت و سایر مسائل سلامتی باشد.
تولید بیش از حد آلدوسترون: هیپرآلدوسترونیسم
هیپرآلدوسترونیسم ناشی از تولید بیش از حد آلدوسترون از یک یا هر دو غده فوق کلیوی است. در این مورد علائم بیماری غدد فوق کلیوی با افزایش فشارخون مشخص می‌شود که اغلب برای کنترل آن نیاز به داروهای زیادی دارد. برخی افراد ممکن است سطح پتاسیم خون پایینی داشته باشند که می‌تواند باعث درد عضلانی، ضعف و اسپاسم شود. هنگامی که علت ترشح بیش از حد این هورمون غده آدرنال باشد، این بیماری سندرم کان نامیده می‌شود.
تولید بیش از حد آدرنالین یا نورآدرنالین: فئوکروموسیتوم
فئوکروموسیتوم توموری است که منجربه تولید بیش از حد آدرنالین یا نورآدرنالین توسط مدولای غدد فوق کلیوی می‌شود که اغلب به صورت ناگهانی اتفاق می‌افتد. علائم بیماری غدد فوق کلیوی فئوکروموسیتوم ممکن است باعث فشارخون بالا مداوم یا متناوب شود که کنترل آن با داروهای معمولی دشوار است. علائم دیگر شامل سردرد، تعریق، لرزش، اضطراب و ضربان قلب سریع است. برخی از افراد ازنظر ژنتیکی مستعد ابتلا به این نوع تومور هستند.
سرطان آدرنال
تومورهای بدخیم آدرنال (سرطان آدرنال)، مانند کارسینوم قشر آدرنال، نادر هستند و اغلب تا زمان تشخیص به سایر اندام‌ها و بافت‌ها گسترش یافته‌اند. این تومورها تمایل به رشد زیاد دارند و می‌توانند به قطر چند اینچ نیز برسند.
تومورهای سرطانی آدرنال می‌توانند عملکردی باشند و یک یا چند هورمون اضافی همراه با علائم مربوطه را آزاد کنند، همان طور که در بالا ذکر شد. بیماران همچنین ممکن است درد شکم، درد پهلو یا احساس پری شکم را تجربه کنند، به‌خصوص زمانی که تومور آدرنال بسیار بزرگ می‌شود.
همۀ سرطان‌هایی که در غدد فوق کلیوی یافت می‌شوند از خود غده منشأ نمی‌گیرند. اکثر تومورهای آدرنال متاستاز یا گسترش سرطان از یک تومور اولیه دیگر در سایر نقاط بدن هستند.
منبع
https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/adrenal-glands
پرسش‌وپاسخ
- غدد فوق کلیوی چیست؟ غدد فوق کلیوی که به‌عنوان غدد آدرنال نیز شناخته می‌شوند، غدد مثلثی شکل کوچکی هستند که در بالای هر دو کلیه قرار دارند.
- غدد فوق کلیوی چه هورمون‌هایی ترشح می‌کنند؟ این غدد هورمون‌های زیادی ترشح می‌کنند اما کورتیزول، الدوسترون، اپی‌نفرین، نوراپی،نفرین و آندروژن‌ها مهم‌ترین آن‌ها هستند.
- چه زمانی بیماری غدد فوق کلیوی ایجاد می‌شود؟ زمانی که در تولید یا ترشح هورمون‌های یکی یا هر دو این غدد اخلال وجود داشته باشد بیماری غدد فوق کلیوی ایجاد می‌شود.