نارسایی و مشکلات کلیه ممکن است هر فردی را درگیر کنند. این بیماری‌ها ممکن است با دارو قابل‌کنترل باشند، اما در شرایطی که وضعیت فرد وخیم می‌شود، باید پیوند کلیه انجام بگیرد.
پیوند کلیه به معنی جایگزین‌کردن کلیه بیمار با یک کلیه سالم است. در این فرایند کلیه بیمار را از بدن خارج می‌کنند و کلیه سالم را به‌جای آن قرار می‌دهند. کلیه جدید در بدن شما به کار می‌افتد و کم‌کم به آن عادت می‌کنید. این پروسه درمانی کمی زمان‌بر است، اما با رعایت دستورات پزشک در نهایت با موفقیت به پایان می‌رسد. برای آشنایی بیشتر با پیوند کلیه، روش جراحی، طول دوره درمان و… در ادامه با بهستان دارو همراه باشید.
پیوند کلیه چیست؟
پیوند کلیه (Kidney transplant) نوعی جراحی است که برای درمان بیماری نارسایی کلیه انجام می‌گیرد. کلیه‌ها اعضای مهمی در بدن هستند که مواد زائد خون را فیلتر می‌کنند و آنها را از طریق ادرار به خارج از بدن می‌فرستند. این اعضا همچنین به حفظ تعادل مایعات و الکترولیت در بدن کمک می‌کنند. حالا اگر کلیه‌ها از کار بیفتند یا به درستی کار نکنند، مواد زائد در بدن جمع می‌شوند و بیماری‌های دیگری را نیز به وجود می‌آورند.
راه درمانی نارسایی کلیه استفاده از دارو، دیالیز و در وخیم‌ترین شرایط پیوند است. در این روش معمولا کلیه یا کلیه‌های بیمار را از بدن فرد خارج می‌کنند و کلیه‌های سالم و جدید را به جای آنها قرار می‌دهند. جالب است بدانید که یک انسان می‌تواند با یک کلیه سالم هم زندگی کند؛ پس اگر هر دو کلیه فرد هم از کار بیفتند، با پیوند یک کلیه سالم فرد می‌تواند به زندگی خود ادامه دهد. البته باید توجه داشته باشید که این عمل برای تمام افراد مناسب نیست.
چه کسی کلیه اهدا می کند؟
اهداکنندگان کلیه می‌توانند از بین افراد مختلف انتخاب شوند. در مجموع دو نوع اهداکننده مرده و زنده داریم. در ادامه در مورد انواع اهداکنندگان کلیه توضیح می‌دهیم:
اهدا کنندگان زنده
همانطور که گفتیم بدن انسان با یک کلیه سالم هم می‌تواند به زندگی عادی خود ادامه دهد؛ پس اگر یکی از اعضای خانواده هر دو کلیه خود را از دست بدهد، اعضای خانواده می‌توانند یک کلیه سالم به او اهدا کنند. فردی که در این شرایط کلیه خود را اهدا می‌کند زنده است و با یک کلیه هم می‌تواند زندگی کند، اما در عوض جان یکی از اعضای خانواده خود را نجات می‌دهد. برای انجام این کار باید گروه خونی اهداکننده و دریافت‌کننده یکی باشد. افرادی که از اعضای خانواده خود کلیه دریافت می‌کنند شانس بیشتری برای موفقیت در جراحی دارند و دیگر هم در لیست انتظار دریافت کلیه قرار نمی‌گیرند. همین موضوع می‌تواند جان فرد را نجات دهد.
اهدا کنندگان مرده
اهداکنندگان مرده افرادی هستند که در اثر تصادف یا موارد دیگر مرگ مغزی شده‌اند، اما اندام‌های حیاتی بدن آنها مانند قلب و کلیه، سالم هستند. اگر خانواده این افراد با اهدای عضو موافقت کنند، کلیه سالم به فرد بیمار اهدا می‌شود تا او به زندگی برگردد.
وقتی از فرد غریبه کلیه دریافت می‌کنید احتمال پس‌زدن آن بیشتر می‌شود. با این حال افرادی که نمی‌توانند از اعضای خانواده خود عضو بگیرند باید از اهداکنندگان غریبه کلیه دریافت کنند.
چه شرایطی برای پیوند کلیه لازم است؟
برای اینکه بتوانید پیوند کلیه انجام دهید، باید شرایط خاصی داشته باشید. پیوند کلیه بسیار حساس است و باید بادقت زیادی برنامه‌ریزی و انجام شود. در ادامه به شرایط لازم برای این نوع پیوند عضو اشاره می‌کنیم:
- نارسایی کلیه باید در مرحله وخیم باشد
- فرد دیالیز شده باشد و جواب نگرفته باشد
- فرد به دیالیز نیاز پیدا کرده باشد، اما نخواهد دیالیز شود
- امید به زندگی فرد حداقل پنج سال باشد
- از دستورالعمل‌ها و مراقبت‌های بعد از عمل پیوند آگاهی کامل داشته باشد
بهترین سن برای پیوند کلیه چه سنی است؟
برای پیوند کلیه هیچ محدودیت سنی خاصی وجود ندارد و هر وقت که فرد به کلیه نیاز داشته باشد، باید سریعا پیوند را انجام دهد. البته اکثر رنج سنی پیوند عضو کلیه بین ۴۵ الی ۶۵ سال هستند.
معمولا برای اینکه پیوند کلیه بهترین نتیجه را داشته باشد، پزشک به دنبال اهداکننده‌ای می‌گردد که به سن بیمار نزدیک‌تر باشد. به‌این‌ترتیب احتمال موفقیت عمل بالا می‌رود و درصد پس‌زدن کلیه کاهش پیدا می‌کند.
فرآیند تطبیق در عمل پیوند چیست؟
یکی از مراحل مهم قبل از انجام عمل پیوند کلیه، فرایند تطبیق است. در این فرایند از اهداکننده و دریافت‌کننده آزمایش خون می‌گیرند تا گروه خونی (A، B، AB، یا O) و آنتی‌ژن لکوسیت انسانی (HLA) آنها را مشخص کنند. HLA گروهی از آنتی‌ژن‌ها است که روی سطح گلبول‌های سفید قرار دارند. این آنتی‌ژن‌ها مسئول پاسخ ایمنی بدن شما هستند.
اگر نوع HLA شما با HLA اهداکننده مطابقت داشته باشد، به احتمال زیاد بدن شما کلیه را به‌راحتی دریافت می‌کند و آن را پس نمی‌زند. هر فرد شش آنتی‌ژن دارد که از هر والد سه مورد را می‌گیرد. هر تعداد آنتی‌ژن‌های سازگار فرد اهداکننده و گیرنده بیشتر باشد، شانس موفقیت پیوند بالاتر می‌رود.
هنگامی که اهداکننده شناسایی شد، یک آزمایش دیگر هم انجام می‌شود تا پزشک مطمئن شود که آنتی‌بادی‌های گیرنده به کلیه جدید حمله نمی‌کنند. این کار با مخلوط‌کردن مقدار کمی از گیرنده با خون اهداکننده انجام می‌شود. اگر خون گیرنده در پاسخ به خون اهداکننده آنتی‌بادی تولید کند پیوند انجام نمی‌شود.
مراقبت های بعد از عمل پیوند کلیه
بعد از اتمام عمل پیوند معمولا از بیمارستان مرخص نمی‌شوید و حدود یک هفته باید بستری باشید. در این مدت پزشک به طور مرتب عملکرد کلیه را بررسی می‌کند. گاهی اوقات کلیه پیوندی بلافاصله پس از جراحی شروع به کار می‌کند، اما گاهی اوقات این فرایند کمی زمان می‌برد.
اگر کلیه را از اعضای خانواده دریافت کرده باشید خیلی سریع‌تر بهبود می‌یابید. بعد از جراحی هم پزشک داروهایی برای شما تجویز می‌کند که معمولا شامل آنتی‌بیوتیک و داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی هستند. داروهای سرکوب‌کننده به این خاطر تجویز می‌شوند که سیستم ایمنی ضعیف شود و به عضو جدید حمله نکند.
خطرات پیوند کلیه
پیوند کلیه یک جراحی تقریبا سنگین است و حدود دو الی چهار ساعت طول می‌کشد. این جراحی ممکن است عوارض و خطرات زیر را به دنبال داشته باشد:
- واکنش آلرژیک به مواد بیهوشی
- خون‌ریزی
- لخته‌شدن خون
- انسداد حالب
- عفونت
- رد پیوند
- نارسایی کلیه اهدایی
- حمله قلبی
- سکته مغزی
علت مرگ پس از پیوند کلیه چیست؟
تقریبا در اکثر گزارش‌های پزشکی عمل پیوند آمده که علت اصلی مرگ پس از پیوند عفونت بوده است. اگر فرد بعد از پیوند از داروهای آنتی‌بیوتیک به‌صورت منظم و طبق دستور پزشک استفاده نکند، محل جراحی را ضدعفونی نکند و به طور مرتب تحت معاینه پزشک قرار نگیرد، ممکن است محل جراحی عفونت کند. این عفونت در صورت شدت گرفتن می‌تواند به قسمت‌های مختلف بدن راه پیدا کند و باعث مرگ فرد شود.
علت بزرگ شدن پیوند بعد از پیوند کلیه
ممکن است کلیه جدید بعد از پیوند به درستی با بدن هماهنگ نشود و نتواند به‌خوبی کار کند. این موضوع باعث اختلال در دفع ادرار می‌شود.
وقتی نتوانید ادرار را به‌درستی دفع کنید، در کلیه می‌ماند و باعث بزرگ‌شدن کلیه‌ها می‌شود. این موضوع باعث درد و فشار زیاد به کلیه‌ها می‌شود که عوارض خطرناکی را در پی خواهد داشت.
لیست داروهای مرتبط با پیوند
بعد از جراحی پیوند کلیه، پزشک تعدادی دارو برای فرد تجویز می‌کند. این داروها بیشتر برای سرکوب‌کردن سیستم ایمنی بدن هستند تا از رد پیوند جلوگیری کنند. متداول‌ترین داروهای سرکوب‌کننده ایمنی عبارت‌اند از:
- پردنیزون (Prednisone)
- تاکرولیموس (Prograf)
- سیکلوسپورین (Neoral)
- مایکوفنولات موفتیل (CellCept)
- ایموران (Azathioprine)
- راپامون (Rapamycin, Sirolimus)
مدت قرنطینه پس از پیوند
قرنطینه بعد از عمل پیوند کلیه معمولا یک الی دو هفته است که با توجه به نظر پزشک، باید در بیمارستان یا خانه استراحت کنید. پس از گذشت چند سه الی شش ماه خطر رد پیوند کمتر می‌شود و پزشک داروهای شما را کمتر می‌کند.
معمولا بیشتر افرادی که پیوند انجام داده‌اند در عرض ۱۲ هفته می توانند به سرکار برگردند. البته این موضوع به نوع شغل فرد هم بستگی دارد و در این مورد پزشک است که نظر می‌دهد. شش هفته پس از پیوند می‌توانید رانندگی کنید. پس از ۸ هفته و در‌صورتی‌که رو به بهبود باشید، می‌توانید ورزش‌های سبک تا متوسط را آغاز کنید. بهتر است تا شش هفته بعد از جراحی پیوند هم رابطه جنسی نداشته باشید.
رد پیوند چه زمای اتفاق می‌افتد؟
گاهی اوقات بدن دریافت‌کننده، کلیه اهدایی را پس می‌زند. این اتفاق به این دلیل رخ می‌دهد که سیستم ایمنی عضو جدید را به‌عنوان یک بیماری شناسایی کرده و به آن حمله می‌کند.
اطلاعات سایت mayoclinic نشان می‌دهند که حدود ۹۰ درصد از افرادی که کلیه فرد زنده را می‌گیرند حداقل پنج سال پس از پیوند زنده می‌مانند. حدود ۸۲ درصد از افرادی هم که کلیه فرد مرده را دریافت می‌کنند تا پنج سال پس از پیوند زنده می‌مانند. درد غیرطبیعی در محل جراحی ممکن است نشانه‌ای از رد پیوند باشد. در چنین شرایطی باید فورا با پزشک خود یا اورژانس تماس بگیرید.
نتیجه‌گیری
پیوند کلیه یک عمل بسیار رایج است که در تمام دنیا انجام می‌گیرد. در طول این جراحی کلیه‌ای که نارسایی دارد را با کلیه سالم جایگزین می‌کنند. به‌این‌ترتیب فرد می‌تواند به زندگی برگردد. البته مراقبت‌های بعد از عمل پیوند بسیار مهم هستند و در عدم رد پیوند نقش مهمی دارند.
سوالات متداول
پیوند عضو کلیه چیست؟
اگر کلیه فردی نارسایی داشته باشد و نتواند مواد زائد را فیلتر کند، آن را با کلیه سالم جایگزین می‌کنند. به این جراحی پیوند کلیه می‌گویند.
عمر مفید کلیه پیوندی چقدر است؟
کلیه‌هایی که از افراد زنده دریافت می‌شوند عمر بیشتری نسبت به کلیه افراد مرده دارند، اما عمر مفید کلیه پیوندی به طور متوسط ۱۰ سال است.
عمل جراحی پیوند کلیه چگونه است؟
در این جراحی پزشک یک برش ۵ الی ۱۲ سانتی‌متری در قسمت زیر شکم در سمت چپ یا راست ایجاد می‌کند، کلیه بیمار را خارج کرده و کلیه سالم را جای آن قرار می‌دهد.