بیماری‌های ریوی در روزهای آلوده سال و برای افرادی که در معرض دود سیگار یا مواد شیمیایی قرار دارند مشکل ساز هستند. آمفیزم ریه هم یکی از این بیماری‌ها است که می‌تواند راه‌های تنفسی را تنگ یا حتی مسدود کند.
از علائم این بیماری می‌توان به سرفه و تنگی نفس اشاره کرد. در این بیماری کیسه‌های هوایی دچار مشکل می‌شوند و هوا در آنها گیر می‌افتد. به همین دلیل هم هوای ورودی نمی‌تواند اکسیژن را به درستی به اندام‌های بدن برساند. روش‌های مختلفی هم برای تشخیص و کنترل این بیماری وجود دارد. در ادامه با ما در بهستان دارو همراه باشید تا اطلاعاتی را درباره این بیماری، علائم، علل ایجاد، روش‌های تشخیص، درمان و نحوه پیشگیری از آن در اختیار شما قرار دهیم.
آمفیزم ریه چیست؟
آمفیزم یک بیماری ریوی مزمن است. این بیماری زمانی ایجاد می‌شود که به دیواره آلوئول‌ها یا همان کیسه‌های هوایی در ریه آسیب وارد شود. در این صورت ممکن است کیسه‌های هوایی دچار انسداد شوند و هوا در داخل ریه‌ها بماند. وقتی آلوئول‌ها آسیب می‌بینند و از بین می‌روند، تعداد آنها کمتر می‌شود و در نتیجه اکسیژن کمتری به خون می‌رسد.
آلوئول‌ها کیسه‌های هوایی کوچک، جدار نازک و شکننده‌ای هستند که به صورت خوشه‌ای در انتهای لوله‌های تنفسی در انتهای ریه‌ها قرار گرفته‌اند. در یک مجموعه ریه سالم حدود ۳۰۰ میلیون آلوئول وجود دارد. وظیفه آلوئول‌ها گرفتن اکسیژن از هوا و رساندن آن به جریان خون و خارج کردن دی‌اکسیدکربن از بدن است. وقتی تعداد آلوئول‌ها کم باشد و آنها نتوانند به درستی کار کنند، آمفیزم ریه اتفاق می‌افتد که علائم مختلفی دارد. در ادامه این مطلب به این علائم اشاره خواهیم کرد.
علائم آمفیزم
بسیاری از افراد بعد از اینکه آمفیزم حدود ۵۰ درصد از بافت ریه آنها را از بین برد تازه متوجه این بیماری می‌شوند. تا آن زمان علائم فقط شامل تنگی نفس خفیف و خستگی است. بعد از اینکه قسمتی از بافت ریه‌ها از بین رفت علائم زیر آغاز می‌شوند:
· خس‌خس سینه
· تنگی نفس، به ویژه در هنگام فعالیت‌های سبک مانند بالا رفتن از پله‌ها
· احساس اینکه اکسیژن کافی به شما نمی‌رسد
· سفتی و سنگینی سینه
· افزایش تولید مخاط در گلو و بینی
· رنگ مخاط غیر طبیعی (زرد یا سبز)
· خستگی مداوم
· مشکلات قلبی
· مشکل در خوابیدن
· اضطراب
· افسردگی
· کاهش وزن
مراحل آمفیزم ریه
بیماری آمفیزم به مراحل مختلفی تقسیم می‌شود که از خفیف تا شدید متغیر هستند. یکی از علت‌های ابتلا به بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD) همین آمفیزم است، اما همه بیماران مبتلا به آمفیزم به بیماری COPD مبتلا نمی‌شوند. هر چه آمفیزم شدیدتر باشد احتمال ابتلا به بیماری مزمن انسدادی ریه بیشتر می‌شود. در ادامه مراحل مختلف آمفیزم ریه را برای شما توضیح می‌دهیم:
· مرحله اول: این مرحله خفیف‌ترین مرحله آمفیزم است. ریه‌های شما در این مرحله حداقل ۸۰ درصد مانند ریه‌های یک فرد سالم کار می‌کند.
· مرحله دوم: این مرحله به آمفیزم متوسط اشاره دارد. در این مرحله ریه‌های شما بین ۵۰ الی ۷۹ درصد مثل ریه‌های یک فرد سالم کار می‌کند.
· مرحله سوم: این مرحله از بیماری شدید است. ریه‌های شما در این مرحله بین ۳۰ الی ۴۹ درصد به ریه‌های یک فرد سالم شباهت دارد.
· مرحله چهارم: این مرحله از آمفیزم خیلی شدیدتر از مراحل قبلی است. در این مرحله کمتر از ۳۰ درصد ریه‌های شما سالم است و به همین دلیل ممکن است علائم بسیار شدیدی را تجربه کنید.
امید به زندگی افراد مبتلا به آمفیزم چقدر است؟
امید به زندگی این افراد به سن و همچنین مرحله آمفیزم آنها بستگی دارد. همچنین سیگار کشیدن یا نکشیدن فرد در طول زندگی هم می‌تواند بر روی امید به زندگی تاثیر داشته باشد. سیگار کشیدن سه سال و نیم از طول عمر شما را کم می‌کند. عوامل ژنتیکی هم در طول عمر فرد مبتلا نقش دارند.
مردان بین ۵۰ الی ۷۰ سال بیشترین خطر ابتلا به آمفیزم را دارند. مطالعات پزشکی نشان می‌دهند سیگار کشیدن در مردان بالای ۶۵ سالی که به آمفیزم مبتلا هستند حدود ۱۰ سال از عمر آنها می‌کاهد. البته این در حالی است که بیماری آنها در مرحله سوم و چهارم باشد. اگر آنها در مرحله دوم بیماری باشند با حدود شش سال کاهش طول عمر روبرو می‌شوند.
علت ابتلا به آمفیزم ریه
عامل اصلی ابتلا به آمفیزم سیگار است. دود سیگار بافت ریه را از بین می‌برد و همچنین راه‌های تنفسی را تحریک می‌کند. دود سیگار همچنین التهاب ریه‌ها و لوله‌های تنفسی را افزایش می‌دهد و به مژک‌های دستگاه تنفسی آسیب وارد می‌کند. تحریک و آسیب به مژک‌ها باعث تورم راه‌های هوایی، تولید مخاط و مشکل در پاک‌سازی راه‌های هوایی می‌شود. همه این تغییرات در نهایت می‌توانند منجر به تنگی نفس شوند. البته به جز سیگار دلایل دیگری هم برای این بیماری وجود دارد که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم:
· مصرف ماری‌جوانا
· استفاده از ویپ و سیگارهای الکترونیکی
· قرار گرفتن در معرض دود سیگار
· آلودگی هوا
· گردوغبار
· دودهای شیمیایی
تشخیص آمفیزم ریه
پزشک متخصص گوش و حلق و بینی یا متخصص بیماری‌های تنفسی می‌تواند آمفیزم را تشخیص دهد. البته تشخیص این بیماری تنها از روی علائم کار سختی است. در ابتدا پزشک شما را معاینه می‌کند و از شما درباره علائم می‌پرسد. پزشک با کمک گوشی پزشکی به صدای نفس‌های شما گوش می‌دهد. سپس با گوشی روی قفسه سینه شما به آرامی ضربه می‌زند. اگر صدای توخالی بودن بشنود یعنی اینکه هوا در ریه‌های شما گیر می‌کند. این می‌تواند نشانه‌ای از آمفیزم باشد. در این مرحله پزشک برای اطمینان از نوع بیماری تست‌های مختلفی را برای شما تجویز می‌کند.
آزمایش های تشخیص آمفیزم
همان‌طور که گفتیم، آمفیزم ممکن است علت‌های مختلفی داشته باشد. به همین دلیل هم پزشک باید برای بررسی آن از تست‌های مختلف استفاده کند. آزمایش‌ها و روش‌های زیر به تشخیص بیماری آمفیزم و علت آن کمک می‌کنند:
· تصاویر اشعه ایکس قفسه سینه: در این روش از قفسه سینه شما عکس رادیوگرافی تهیه می‌کنند تا بتوانند وضعیت ریه‌ها را ببینند. با اشعه ایکس می‌توان ریه‌های مریض را از ریه‌های سالم تشخیص داد. البته این تست بیشتر برای تشخیص آمفیزم متوسط یا شدید کاربرد دارد.
· سی تی اسکن ریه: سی تی اسکن هم یک تصویر سه بعدی از ریه‌ها می‌گیرد. جزئیات در این تصاویر از تصاویر اشعه ایکس بیشتر است و به همین دلیل پزشک با قاطعیت بیشتری می‌تواند نظر بدهد.
· تست عملکرد ریوی: تست‌های عملکرد ریوی میزان دم و بازدم هوا توسط ریه‌ها را اندازه‌گیری می‌کنند. این آزمایش می‌تواند شامل اسپیرومتری باشد. این تست با استفاده از دستگاه اسپیرومتر انجام می‌گیرد و جریان هوا در ریه‌ها را اندازه گیری می‌کند. همچنین میزان هوای موجود در ریه‌ها را تخمین می‌زند.
· گاز خون شریانی (ABG): گاز خون شریانی میزان اکسیژن و دی‌اکسیدکربن خون را از یک سرخرگ (خون شریانی) اندازه گیری می‌کند. شریان لوله‌ای است که خون را از قلب به اندام‌های دیگر بدن می‌برد. اگر آمفیزم شدید باشد ممکن است پزشک این تست را تجویز کند. با کمک این تست پزشک تشخیص می‌دهد که آیا شما به اکسیژن اضافی نیاز دارید یا خیر.
· الکتروکاردیوگرام (EKG): الکتروکاردیوگرام تستی است که عملکرد قلب را بررسی می‌کند. گاهی اوقات مشکلات قلبی باعث تنگی نفس و علائمی شبیه آمفیزم می‌شوند. به همین دلیل هم پزشک برای رد این موضوع و تشخیص دقیق ممکن است این تست را تجویز کند.
· آزمایش خون و آزمایش ژنتیک: آزمایش خون و ژنتیک می‌توانند کمبود آلفا-۱ آنتی تریپسین (alpha-1 antitrypsin) را نشان دهند. کمبود این ماده در بدن می‌تواند منجر به آمفیزم شود.
درمان آمفیزم ریه
آمفیزم یکی از بیماری‌های ریوی بدون درمان است. با این حال روش‌هایی برای کنترل این بیماری و جلوگیری از پیشرفت بیماری و کاهش آسیب به ریه‌ها وجود دارد. آمفیزم معمولا با گذشت زمان بدتر می‌شود. روش‌های درمانی هم به کاهش سرعت آمفیزم و به حداکثر رساندن عملکرد ریه و سالم ماندن بخش‌های باقی مانده کمک می‌کنند. روش‌های کنترل این بیماری را در ادامه به شما معرفی می‌کنیم:
· ترک سیگار
· استفاده از برونکودیلاتور
· استفاده از کورتیکواستروئیدهای استنشاقی
· مصرف کورتیکواستروئیدهای خوراکی
· استفاده از داروهای ضد التهاب
· اکسیژن درمانی
· جراحی کاهش حجم ریه (LVRS)
· کاهش حجم ریه با برونکوسکوپی
ترک سیگار
اگر سیگاری هستید، بهترین روش برای کاهش اثرات بیماری آمفیزم ریه ترک سیگار است. این کار مهم‌ترین قدمی است که می‌توانید در جهت بهبود سلامتی خود بردارید. شما می‌توانید با پزشک خود برای یافتن بهترین روش ترک سیگار مشورت کنید.
استفاده از برونکودیلاتور
برونکودیلاتورها در واقع داروهایی هستند که عضلات اطراف راه‌های تنفسی را شل می‌کنند. هنگامی که این عضلات شل می‌شوند، هوای بیشتری وارد ریه‌ها می‌شود و دی‌اکسیدکربن بیشتری هم از بدن خارج می‌شود. این داروها از داروهای خوراکی سریع‌تر عمل می‌کنند و موثرتر هستند. برونکودیلاتورها معمولا به شکل اسپری در داروخانه موجود هستند. همچنین می‌توان آسم و سایر بیماری‌های ریوی را نیز با این ابزارها درمان کرد.
استفاده از کورتیکواستروئیدهای استنشاقی
کورتیکواستروئیدهای استنشاقی تورم راه‌های هوایی را کاهش می‌دهند. این داروها همچنین باعث کاهش تولید خلط در دستگاه تنفسی می‌شوند. اگر بخواهید از علائم آمفیزم پیشگیری کنید ممکن است هر روز به مصرف کورتون‌های استنشاقی نیاز داشته باشید.
مصرف کورتیکواستروئیدهای خوراکی
اگر آمفیزم ریه در حال تشدید باشد یا دچار حمله شوید ممکن است پزشک برای شما کورتون خوراکی تجویز کند. در این صورت باید در دوره‌های کوتاه مدت از این داروها استفاده کنید تا علائم شما کاهش پیدا کنند.
مصرف آنتی‌بیوتیک
آنتی‌بیوتیک‌ها به درمان عفونت‌های باکتریایی از جمله ذات‌الریه، برونشیت و سایر عفونت‌های ریوی کمک می‌کنند. گاهی اوقات این عفونت‌ها باعث آمفیزم می‌شوند.
استفاده از داروهای ضد التهاب
داروهای ضد التهاب همان طور که از نامشان پیداست، التهاب راه‌های تنفسی را کاهش می‌دهند. همین موضوع باعث می‌شود که راحت‌تر نفس بکشید. همچنین سرفه‌های شما کمتر می‌شوند و شب‌ها می‌توانید راحت‌تر بخوابید.
اکسیژن درمانی
اگر آمفیزم باعث شده که ریه‌ها اکسیژن کافی به ریه‌ها نرسانند و دچار هیپوکسمی شده‌اید، اکسیژن درمانی می‌تواند به شما کمک کند. این کار با استفاده از دستگاه اکسیژن و ماسک انجام می‌گیرد. به این ترتیب اکسیژن بیشتری به بدن می‌رسد و می‌توانید راحت‌تر تنفس کنید.
جراحی کاهش حجم ریه (LVRS)
در طول این عمل، جراح بخشی از بافت ریه را برمی‌دارد و بافت‌های سالم باقی مانده را به هم پیوند می‌زند. برداشتن بافت آسیب دیده می‌تواند فشار روی ماهیچه‌های تنفسی را کاهش دهد و به بهبود توانایی ریه‌ها برای کشیده شدن و جذب اکسیژن کمک کند. نتایج این جراحی معمولا موفقیت آمیز هستند، اما همه افراد مبتلا به آمفیزم گزینه خوبی برای این جراحی به حساب نمی‌آیند.
کاهش حجم ریه با برونکوسکوپی
در طول انجام این عمل هم جراح یک دریچه یک طرفه را در راه‌های تنفسی فرد قرار می‌دهد. این دریچه اجازه می‌دهد تا هوا از ریه‌های شما خارج شود، اما وارد آن نشود. این کار به کاهش هوای گیر افتاده در ریه‌ها کمک می‌کند؛ بنابراین تنفس آسان‌تر می‌شود. البته این روش هم برای همه افراد مبتلا به آمفیزم مناسب نیست.
پیوند ریه
در مواردی که فرد به آمفیزم شدید مبتلا است و ریه‌ها به هیچ گزینه درمانی دیگری پاسخ نمی‌دهند، باید ریه‌های فرد را پیوند بزنند. در طول این عمل جراح بافت‌های آسیب دیده ریه را خارج می‌کند و ریه‌های فرد اهداکننده را به جای آنها پیوند می‌زند.
پیشگیری از آمفیزم ریه
برای پیشگیری از ابتلا به آمفیزم، باید یک سری نکات را رعایت کنید. در ادامه به این نکات اشاره می‌کنیم:
· سیگار را ترک کنید
· از دود سیگار یا دود مواد شیمیایی فاصله بگیرید
· از گردوخاک و شوره حیوانات خانگی دوری کنید
· هنگام کار با مواد شیمیایی یا در مناطق بسیار آلوده از ماسک استفاده کنید
· در صورت ابتلا به آمفیزم تحت درمان قرار بگیرید
· داروهای خود را سر موقع و مرتب مصرف کنید.
خودمراقبتی در برابر آمفیزم ریه
اگر به آمفیزم مبتلا هستید، باید سیگار را ترک کنید. همچنین باید از ابتلا به بیماری‌های تنفسی هم پیشگیری کنید. رعایت نکات زیر در این مسیر به شما کمک می‌کند:
· دست‌هایتان را مرتب بشویید
· هر روز مسواک بزنید و از نخ دندان استفاده کنید. بعد از غذا هم از دهان‌شویه ضد باکتری استفاده کنید
· وسایل و ابزارهای تنفسی خود را تمیز نگه دارید
· خانه خود را مرتبا را نظافت کنید تا گردوغباری وجود نداشته باشد
· واکسیناسیون‌های ضروری مانند واکسن آنفولانزا، واکسن پنوموکوک و کووید-۱۹ را دریافت کنید
· همیشه ورزش کنید
· یک رژیم غذایی سالم داشته باشید
· از مواد محرک، از جمله انواع دود، عطر و ادکلن‌های قوی، محصولات پاک کننده، رنگ، لاک، گردوغبار، گرده و شوره حیوانات خانگی دوری کنید.
عوارض آمفیزم ریه
افرادی که آمفیزم دارند در معرض خطر ابتلا به برخی بیماری‌ها و شرایط سلامتی قرار می‌گیرند. در ادامه به این عوارض اشاره می‌کنیم:
· فشار خون بالا در شریان‌های ریه: آمفیزم ممکن است باعث فشار خون بالا در رگ‌هایی شود که خون را به ریه‌ها می‌آورند. این وضعیت که به آن فشار خون ریوی می‌گویند می‌تواند خطرناک باشد. فشار خون ریوی می‌تواند سمت راست قلب را گشاد و ضعیف کند.
· سایر مشکلات قلبی: آمفیزم می‌تواند به دلایل کاملا ناشناخته خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی، از جمله حمله قلبی را افزایش دهد.
· فضاهای هوایی بزرگ در ریه‌ها. هنگامی که دیواره‌های داخلی آلوئول‌ها از بین می‌روند، فضاهایی بزرگ پر از هوا به نام تاول در ریه‌ها تشکیل می‌شوند. به این ترتیب کیسه‌های هوایی بزرگ‌تری به جای کیسه‌های هوایی کوچک ایجاد می‌شوند. این تاول‌ها می‌توانند آن‌قدر بزرگ شوند که به اندازه نیمی از فضای ریه را اشغال کنند. این تاول‌ها همچنین می‌توانند خطر نابود شدن ریه‌ها را افزایش دهند.
· پنوموتوراکس: این حالت زمانی ایجاد می‌شود که ریه‌ها کاملا متلاشی می‌شوند. این حالت در افرادی که آمفیزم شدید دارند حتی می‌تواند منجر به مرگ شود. البته این انفاق نادر است.
· سرطان ریه: افراد مبتلا به آمفیزم در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به سرطان ریه قرار دارند. کشیدن سیگار هم این خطر را بیشتر افزایش می‌دهد.
· اضطراب و افسردگی: مشکلات تنفسی می‌توانند فعالیت‌های روزمره شما را مختل کنند و اجازه ندهند که فعالیت‌های مورد علاقه خود را انجام دهید. این موضوع می‌تواند باعث اضطراب و افسردگی شود.
آمفیزم ریه در کودکان
کودکان هم ممکن است به آمفیزم مبتلا شوند، اگرچه این بیماری در آنها نادر است. برخی کودکان با این اختلال به صورت ژنتیکی متولد می‌شوند. برخی دیگر هم به دلیل قرار گرفتن در معرض دود سیگار یا مواد شیمیایی به این بیماری مبتلا می‌شوند.
روش‌های درمانی در کودکان هم شامل مصرف داروهای استنشاقی، خوراکی و جراحی ریه برای برداشتن بافت آسیب دیده آن است.
جمع بندی
آمفیزم ریه یک بیماری مزمن است که معمولا به دلیل سیگار کشیدن زیاد ایجاد می‌شود. این بیماری هیچ درمان قطعی ندارد و فقط می‌توان با روش‌های مختلف آن را مدیریت کرد. برای کاهش سرعت پیشرفت این بیماری باید سیگار را ترک کنید و برنامه درمانی خود را در پیش بگیرید.
سوالات متداول
کدام افراد بیشتر به آمفیزم ریه دچار می‌شوند؟
افراد سیگاری و افرادی که در معرض دود سیگار و دودهای شیمیایی قرار دارند ممکن است به این بیماری مبتلا شوند.
آیا آمفیزم درمان می‌شود؟
خیر، این بیماری درمان قطعی ندارد و فقط می‌توان جلوی پیشرفت آن را گرفت.
تفاوت آمفیزم و برونشیت مزمن چیست؟
آمفیزم یک بیماری ریوی است که به آلوئول‌های ریه آسیب می‌رساند، در حالی که در برونشیت مزمن مژک‌های راه‌های تنفسی آسیب می‌بینند.
آیا آمفیزم کشنده است؟
این بیماری در برخی شرایط بسیار شدید می‌تواند منجر به مرگ شود.