مغز و اعصاب می‌تواند روی هر چیزی در زندگی فرد که فکرش را بکنید تاثیر بگذارد. مثلا خوردن غذا با اعصاب در ارتباط است. اختلال بی اشتهایی عصبی هم یکی از همین تاثیرات مغز بر روی اشتها و غذا خوردن است.
در این نوع اختلال فرد کالری‌های دریافتی را به شدت محدود می‌کند و در نهایت دچار کاهش وزن می‌شود. این یک وضعیت پیچیده است که بر روی ذهن، رفتار و فیزیک فرد تاثیر می‌گذارد. بی اشتهایی عصبی (آنورکسی) می‌تواند زندگی فرد را تهدید کند، به همین دلیل هم باید درمان آن را جدی بگیرید. اگر می‌خواهید با آنورکسی، علائم، علل ایجاد، روش‌های درمان، پیشگیری و عوارض آن آشنا شوید، در ادامه با ما در بهستان دارو همراه باشید. اما پیش از هر چیزی، پیشنهاد می‌کنیم برای درک بهتر این اختلال مطلب علت بی اشتهایی را مطالعه کنید.
اختلال بی اشتهایی عصبی چیست؟
آنورکسیا یا اختلال بی اشتهایی عصبی یک اختلال در خوردن است که در آن فرد تعداد کالری مصرفی خود را محدود می‌کند. در نتیجه این اتفاق مواد مغذی در بدن کاهش پیدا می‌کنند و بیشتر اوقات فرد با کاهش وزن مواجه می‌شود. افراد مبتلا به آنورکسی ترس شدیدی از افزایش وزن دارند و فکر می‌کنند که بدنشان فرم خوبی ندارد. آنها معمولا جدی بودن وضعیت خود را تشخیص نمی‌دهند و به همین دلیل هم به آنورکسی خود ادامه می‌دهند.
آنورکسی یک وضعیت جسمی و روحی است که می‌تواند اندام و اعصاب شما را به خطر بیندازد. این اختلال در نهایت می‌تواند منجر به عوارض خطرناکی شود که شاید نتوانید آنها را جبران کنید.
زیر مجموعه های بی اشتهایی عصبی
آنورکسیا دو زیر مجموعه دارد که افراد مختلف بر اساس رفتارهای غذایی ممکن است به آنها دچار شوند. در ادامه این دو نوع آنورکسی را به شما معرفی می‌کنیم:
· بی اشتهایی محدود کننده: در این نوع بی اشتهایی فرد کالری‌های دریافتی خود را به شدت محدود می‌کند.
· پرخوری عصبی: این نوع اختلال هم زیرمجموعه بی اشتهایی است؛ یعنی فرد مقدار و نوع غذای خود را بسیار محدود می‌کند، اما گاهی اوقات هم دوره‌های پرخوری را می‌گذارند. در این حالت فرد غذای زیادی می‌خورد، سپس عمدا استفراغ می‌کند یا از ملین‌ها یا دیورتیک‌ها استفاده می‌کند تا غذای مصرفی را دفع کند. به این ترتیب باز هم فرد وزنی اضافه نمی‌کند.
علائم اختلال بی اشتهایی عصبی
آنورکسیا دارای علائم و نشانه‌های فیزیکی، رفتاری و ذهنی است. شما تنها از روی ظاهر فرد نمی‌توانید آنورکسی را در او تشخیص دهید. برخی افراد با این اختلال هیچ کاهش وزنی هم ندارند. همچنین ممکن است فردی به آنورکسیا دچار نباشد، اما کاهش وزن شدیدی را تجربه کند. در ادامه به علائم مختلف این اختلال می‌پردازیم.
علائم ذهنی و عاطفی بی اشتهایی عصبی
این اختلال بر روی ذهن، احساسات و عواطف فرد تاثیر می‌گذارد و با علائمی در این حوزه همراه است. این علائم عبارت‌اند از:
· ترس شدید از افزایش وزن
· ناتوانی در ارزیابی واقعی وزن و شکل بدن
· علاقه وسواسی به غذا، کالری و رژیم غذایی
· ترس از برخی غذاها یا گروه‌های غذایی
· انتقاد بیش از حد از خود
· جدی نگرفتن کاهش وزن یا عدم دریافت کالری مورد نیاز بدن
· احساس نیاز شدید به کنترل کردن وزن
· ابتلا به بیماری‌های روانی دیگر در کنار بی اشتهایی
علائم رفتاری بی اشتهایی عصبی
اختلال بی اشتهایی عصبی بر روی رفتار فرد هم تاثیر می‌گذارد. علائم این اختلال بر روی رفتار افراد شامل موارد زیر هستند:
· تغییر در عادات غذایی
· وسواس در غذا خوردن مانند خوردن غذاها به ترتیب خاص یا مرتب کردن مجدد غذاها در بشقاب
· تغییر ناگهانی در علایق غذایی مانند حذف برخی از انواع مواد غذایی یا گروه‌های غذایی
· صحبت کردن درباره افزایش وزن همیشگی با وجود کاهش وزن
· استفراغ عمدی یا استفاده نادرست از ملین‌ها یا دیورتیک‌ها برای خارج کردن مواد غذایی از بدن
· رفتن به دستشویی بلافاصله بعد از غذا خوردن
· استفاده نادرست از قرص‌های لاغری یا داروهای کاهش اشتها
· ورزش اجباری یا بیش از حد
· پوشیدن لباس‌های گشاد یا لایه‌لایه برای پنهان کردن کاهش وزن و گرم ماندن
· کناره گیری از جمع
علائم فیزیکی بی اشتهایی عصبی
آنورکسی بر روی فیزیک و اندام فرد هم تاثیرات چشمگیری دارند. با این حال خود فرد این تغییرات را انکار می‌کند و ب بی اشتهایی و محدود کردن کالری‌های دریافتی ادامه می‌دهد. نشانه‌های آنورکسیا بر روی بدن فرد عبارت‌اند از:
· کاهش وزن قابل توجه طی چند هفته یا چند ماه
· عدم حفظ وزن مناسب بر اساس قد، سن، جنسیت و سلامت جسمانی
· تغییر غیر قابل توضیح در منحنی رشد یا شاخص توده بدنی (BMI) در کودکان و نوجوانان در حال رشد
· سرگیجه یا غش
· خستگی
· ضربان غیر طبیعی قلب (آریتمی)
· فشار خون پایین (هیپوتانسیون)
· احساس سرمای همیشگی
· قاعدگی نامنظم یا نداشتن دوره قاعدگی
· نفخ یا دل درد
· ضعف عضلانی و از دست دادن توده عضلانی
· خشکی پوست، شکننده شدن ناخن‌ها، نازک شدن موها و ریزش مو
· ضعیف شدن سیستم ایمنی و سریع بیمار شدن
· کند شدن روند بهبود زخم‌ها
علل اختلال بی اشتهایی عصبی
آنورکسی یک وضعیت پیچیده است و هیچ دلیل مشخصی هم برای آن وجود ندارد. تحقیقات نشان می‌دهند که ترکیبی از عوامل خاص ممکن است باعث ایجاد این اختلال شوند. در ادامه به این عوامل اشاره می‌کنیم:
· ژنتیک: تحقیقات نشان می‌دهد که تقریبا ۵۰ الی ۸۰ درصد از اختلالات مربوط به خوردن ژنتیکی است. افرادی که در بین اقوام درجه یک خود فردی با سابقه اختلال بی اشتهایی عصبی دارند تا ۱۰ برابر بیشتر در معرض ابتلا به این اختلال هستند.
· تغییرات مغزی: تغییرات در شیمی مغز ممکن است در ایجاد این اختلال نقش داشته باشد. قسمت‌هایی از مغز به ویژه سیستم پاداش مغز و تعادل انتقال‌دهنده‌های عصبی (پیام‌رسان‌های شیمیایی) اگر تغییر کنند فرد با این اختلال مواجه می‌شود. انتقال دهنده‌های عصبی مانند سروتونین و دوپامین می‌توانند بر اشتها، خلق و خو و… تاثیر بگذارند.
· تروما: بسیاری از کارشناسان بر این باورند که اختلالات خوردن زمانی اتفاق می‌افتند که فرد در حال کنار آمدن با احساسات طاقت‌فرسا و احساسات دردناک دیگر است. مثلا آزار جسمی یا تجاوز جنسی در کودکی می‌تواند منجر به آنورکسی در بزرگسالی شود.
· محیط و فرهنگ: فرهنگ‌هایی که یک نوع بدن و اندام خاص در آنها ایده‌آل است فرد را حساس می‌کند. به‌طوری‌که فرد هیچ گاه از اندام خود احساس رضایت ندارد. همین موضوع باعث محدود کردن کالری‌های دریافتی و اقدام به کاهش وزن بی حد و اندازه می‌شود.
· فشار هم‌سن و سالان: این موضوع به خصوص در بین کودکان و نوجوانان وجود دارد. برخی از افراد از تمسخر دیگران احساس شرم می‌کنند و بنابراین تصمیم به کاهش وزن می‌گیرند که در نهایت منجر به بی اشتهایی عصبی می‌شود.
· سلامت عاطفی: کمال گرایی، رفتارهای غیر طبیعی و روابط دشوار همگی می‌توانند در کاهش عزت نفس و درک ارزش فرد از طرف خودش تاثیر داشته باشند. این می‌تواند شما را در برابر ابتلا به بی اشتهایی آسیب پذیر کند.
روش های تشخیص اختلال بی اشتهایی عصبی
سه معیار برای تشخیص آنورکسیا وجود دارد که پزشک متخصص از آنها برای تشخیص استفاده می‌کند. این سه معیار در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5) فرد قرار دارد. این سه معیار عبارت‌اند از:
۱. محدودیت مصرف کالری که منجر به کاهش وزن یا عدم افزایش وزن می‌شود. این کار در نهایت باعث کاهش وزن قابل توجه بر اساس سن، جنسیت، قد و مرحله رشد فرد می‌شود.
۲. ترس شدید از اضافه کردن وزن یا چاق شدن
۳. جدی نگرفتن وضعیت سلامتی خود و نداشتن رضایت نسبت به اندام
معیار DSM-5 شدت بی اشتهایی را بر اساس شاخص توده بدنی (BMI) طبقه بندی می‌کند. افرادی که معیارهای بی اشتهایی را دارند، اما علی‌رغم کاهش وزن قابل توجه، وزنشان خیلی هم کم نیست، به بی اشتهایی غیر معمول دچار هستند.
اگر علائم و نشانه‌های بی اشتهایی را دارید، پزشک از شما شرح حال می‌گیرد و یک معاینه فیزیکی کامل انجام می‌دهد. پزشک معمولا در مورد تاریخچه رژیم غذایی، سابقه ورزشی، تاریخچه روان‌شناسی و تصورات بدنی سوالاتی از شما می‌پرسد. همچنین یک سری تست از شما می‌گیرد که در ادامه درباره آنها صحبت می‌کنیم.
تست های تشخیصی بی اشتهایی عصبی
تست‌های آزمایشگاهی به تنهایی نمی‌توانند بی اشتهایی را تشخیص دهند. اما پزشک با کمک این تست‌ها می‌تواند با اطمینان بیشتری بیماری شما را تشخیص دهد. این آزمایش‌ها اثرات فیزیکی بی اشتهایی را نیز بررسی می‌کنند. برخی از این آزمایش‌ها و تست‌ها را در ادامه به شما معرفی می‌کنیم:
· آزمایش CBC خون برای ارزیابی سلامت کلی فرد
· پانل الکترولیت برای بررسی کم آبی و تعادل اسید و باز خون
· الکتروکاردیوگرام (EKG) برای بررسی سلامت قلب
· آزمایش ادرار برای بررسی طیف وسیعی از شرایط بدنی
· تست تراکم استخوان برای بررسی پوکی استخوان
· تست‌های عملکرد کلیه
· تست‌های عملکرد کبد
· آزمایش خون تیروئید
درمان اختلال بی اشتهایی عصبی
بزرگ‌ترین چالش در درمان بی اشتهایی این است که به فرد برای تشخیص و پذیرش این وضعیت جدی کمک کنیم. بسیاری از افراد مبتلا به بی اشتهایی منکر این وضعیت هستند و می‌گویند که وضعیت طبیعی دارند. آنها معمولا زمانی به فکر درمان می‌افتند که زندگی آنها با خطر جدی مواجه شده باشد. به همین دلیل هم تشخیص و درمان بی اشتهایی در مراحل اولیه آن مهم است. اهداف درمان بی اشتهایی عصبی عبارت‌اند از:
· تثبیت کاهش وزن
· شروع تغذیه برای بازگرداندن وزن
· حذف پرخوری یا رفتارهای اشتباه برای تخلیه شکم و سایر الگوهای غذایی مشکل ساز
· درمان نگرانی‌های روانی مانند اعتماد به نفس پایین و الگوهای فکری تحریف شده
· ایجاد تغییرات رفتاری درازمدت
افراد مبتلا به اختلالات خوردن از جمله بی اشتهایی، اغلب مشکلات دیگری مانند افسردگی یا سایر اختلالات خلقی، اضطراب، اختلال وسواس فکری عملی، اختلالات مصرف مواد و… دارند. این شرایط می‌توانند بی اشتهایی را پیچیده‌تر کند. اگر یک یا چند مورد از این شرایط را دارید، باید حتما به پزشک مراجعه کنید.
گزینه‌های درمانی بسته به نیاز شما متفاوت خواهد بود. ممکن است نیاز باشد فرد در بیمارستان بستری شود. ممکن است که فرد با روان درمانی بهبود پیدا کند. روش‌های درمان اختلال بی اشتهایی عصبی عبارت‌اند از:
· روان درمانی فردی و گروهی (گفتار درمانی)
· مصرف دارو
· بستری شدن در بیمارستان
روان درمانی برای درمان بی اشتهایی عصبی
روان درمانی (گفتار درمانی) نوعی مشاوره فردی است که بر تغییر تفکر و الگوهای رفتاری تمرکز دارد. این نوع درمان شامل استفاده از تکنیک‌های عملی است تا فرد نسبت به غذا خوردن نگرش مثبتی پیدا کند. همچنین شامل مواردی است که به فرد کمک می‌کنند تا اندام خود را بپذیرد. انواع مختلفی از روان درمانی وجود دارد که عبارت‌اند از:
· درمان پذیرش و تعهد: هدف ایجاد انگیزه برای تغییر اعمال به جای افکار و احساسات است.
· درمان شناختی رفتاری (CBT): هدف CBT تمرکز بر روی ایجاد نگرش درست درباره وزن، اندام، شکل و ظاهر و… است.
· درمان شناختی اصلاحی: این درمان به شما کمک می‌کند تا هم‌زمان بتوانید بر روی چند چیز تمرکز داشته باشید. به این ترتیب فکر شما از روی خوردن غذا، وزن، رژیم و… منحرف می‌شود و دیگر رفتارهای اشتباه انجام نمی‌دهید.
· رفتار درمانی دیالکتیکی (DBT): مهارت‌های خاصی که در DBT می‌آموزید شامل ایجاد ذهنیت درست، آگاهی، بهبود روابط، مدیریت احساسات و تحمل نگرانی‌ها و استرس‌ها است.
· روان درمانی بین فردی (IPT): آی پی تی شامل بهبود روابط است که می‌تواند علائم اختلال خوردن را کاهش دهد.
· روان درمانی پویا: این درمان شامل بررسی علل اصلی بی اشتهایی به عنوان کلید اصلی برای درمان است.
درمان گروهی یا خانوادگی برای درمان بی اشتهایی عصبی
فرد با اختلال بی اشتهایی عصبی بیشتر از همه به حمایت خانواده نیاز دارد. اعضای خانواده باید اختلال خوردن را درک کنند و علائم و نشانه‌های آن را بشناسند.
درمان مبتنی بر خانواده که به آن روش مادزلی نیز گفته می‌شود، شامل تغذیه همراه با خانواده است. افرادی که به صورت دسته جمعی غذا می‌خورند کمتر به این اختلال دچار می‌شوند. همچنین خانواده باید به فرد در تغذیه سالم و درست کمک کنند.
افراد مبتلا به اختلالات خوردن می‌توانند از گروه درمانی هم استفاده کنند. به این ترتیب افرادی که از یک گروه هستند و این اختلال را تجربه می‌کنند می‌توانند در جهت بهبودی به یکدیگر کمک کنند.
مصرف دارو برای درمان بی اشتهایی عصبی
دارو درمانی هم در برخی موارد می‌تواند کمک کننده باشد. افرادی که به دنبال اختلال آنورکسی افسردگی می‌گیرند یا استرس دارند می‌توانند از داروهای آرام‌بخش استفاده کنند.
داروی ضد روان‌پریشی اولانزاپین هم می‌تواند به افزایش وزن کمک کند. همچنین گاهی اوقات پزشک داروهایی را برای کمک به تنظیم دوره قاعدگی تجویز می‌کند. توجه داشته باشید که تمام این داروها باید با دستور پزشک مصرف شوند. شما نباید سر خود هیچ دارویی مصرف کنید.
بستری شدن در بیمارستان برای درمان بی اشتهایی عصبی
بستری شدن در بیمارستان هم گاهی اوقات برای جبران وزن از دست رفته لازم است. این مشکل می‌توانید منجر به سوء تغذیه و سایر عوارض جدی سلامت روانی یا جسمی شود. این موارد شامل مشکلات قلبی، افسردگی شدید و افکار یا رفتارهای مربوط به خودکشی است. به همین دلیل فرد باید تحت مراقبت قرار بگیرد.
عوارض احتمالی درمان بی اشتهایی عصبی
جدی‌ترین عارضه درمان بی اشتهایی وضعیتی به نام سندرم تغذیه مجدد است. این می‌تواند زمانی اتفاق بیفتد که یک فرد به شدت دچار سوءتغذیه شده و می‌خواهد دوباره تغذیه را از سر بگیرد. در چنین حالتی بدن فرد نمی‌تواند به درستی روند استفاده از غذا برای تامین انرژی (متابولیسم) را از سر بگیرد.
از آنجایی که سندرم تغذیه مجدد می‌تواند عوارض جانبی جدی و تهدید کننده زندگی داشته باشد، افراد مبتلا به بی اشتهایی نیاز به درمان یا راهنمایی پزشکی دارند.
عوارض اختلال بی اشتهایی عصبی
آنورکسی یک سری عوارض دارد که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم:
· کم خونی
· بیماری‌های قلبی مانند افتادگی دریچه میترال یا نارسایی قلبی
· پوکی استخوان
· از دست دادن عضله
· مشکلات گوارشی مانند یبوست، نفخ یا حالت تهوع
· مشکلات کلیوی
· پریود نشدن در زنان
· کاهش تستوسترون در مردان
· افسردگی و سایر اختلالات خلقی
· اضطراب
· اختلالات شخصیتی
· اختلالات وسواس اجباری
· سوء مصرف الکل و مواد
· آسیب به خود، افکار خودکشی یا اقدام به خودکشی
· مرگ
نتیجه گیری
اختلال بی اشتهایی عصبی یک اختلال در غذا خوردن است. در این حالت فرد فکر می‌کند که اندام متناسبی ندارد یا اینکه وزن اضافه کرده است. به همین دلیل کالری دریافتی خود را کاهش می‌دهد. در نتیجه فرد دچار کاهش وزن و سوءتغذیه می‌شود و ممکن است عوارض خطرناکی را تجربه کند. اگر علائم این اختلال مانند کاهش وزن، ترس از چاقی، نارضایتی از اندام و… را در خود مشاهده کردید حتما به پزشک متخصص مراجعه کنید.
سوالات متداول
آیا آنورکسی درمان می‌شود؟
بله، این بیماری قابل درمان است. فقط فرد باید این اختلال را بپذیرد و به دنبال درمان باشد.
آیا می‌توان از اختلال بی اشتهایی عصبی پیشگیری کرد؟
این بیماری گاهی اوقات قابل پیشگیری نیست. فقط شما باید عادات غذایی سالمی داشته باشید و اندام خود را بپذیرید.
آیا آنورکسی منجر به مرگ می‌شود؟
در برخی موارد فرد به سوء تغذیه شدید دچار می‌شود و ممکن است جان خود را از دست بدهد.