بیماری‌های مربوط به مغز گاهی آن‌قدر جدی هستند که می‌توانند زندگی فرد را مختل کنند. یکی از این بیماری‌های که البته درجات مختلفی دارد، مولتیپل اسکلروزیس (MS) است. در این بیماری به پوشش محافظ اطراف اعصاب آسیب وارد می‌شود. همین موضوع می‌تواند علائم مختلفی ایجاد کند.
ضعف عضلات و ماهیچه‌ها، تغییرات در بینایی، بی حس شدن برخی از اندام‌های بدن، مشکلات در یادگیری و به خاطر سپردن از علائم این بیماری هستند. تشخیص این بیماری بسیار مهم است. اگر پزشک به موقع این بیماری را در فرد تشخیص دهد می‌تواند کمک زیادی به درمان او کند. در ادامه با ما در بهستان دارو همراه باشید تا اطلاعات بیشتری را درباره بیماری ام اس در اختیار شما قرار دهیم.
مولتیپل اسکلروزیس (MS) چیست؟
مولتیپل اسکلروزیس یا اسکلروزیس چندگانه یک بیماری خود ایمنی است که بر مغز و نخاع (سیستم عصبی مرکزی) فرد تاثیر می‌گذارد. در این بیماری، سیستم ایمنی بدن فرد به اشتباه به سلول‌های میلین حمله می‌کند. میلین‌ها پوشش محافظ اطراف اعصاب مغز و نخاع هستند. وقتی به این غلاف‌های میلین آسیب وارد می‌شود، آنها دیگر نمی‌توانند به درستی عمل کنند. در نتیجه اعصاب مغز و نخاع نمی‌توانند سیگنال‌ها را به درستی به اندام‌های بینایی، حسی و حرکتی ارسال کنند. همین موضوع در عملکرد این اندام‌ها اختلال ایجاد می‌کند.
در طول این بیماری ممکن است به غلاف میلین مغز، نخاع و اعصاب چشم آسیب وارد شود. در ادامه این مطلب به انواع این بیماری می‌پردازیم.
انواع مولتیپل اسکلروزیس (MS)
چهار نوع مولتیپل اسکلروزیس وجود دارد که هر کدام علائم مختلفی دارند. انواع این بیماری عبارت‌اند از:
· سندرم ایزوله بالینی (CIS)
· ام اس عود کننده – کاهشی (RRMS)
· ام اس پیش‌رونده ثانویه (SPMS)
· ام اس پیش‌رونده اولیه (PPMS)
سندرم ایزوله بالینی (CIS)
این نوع بیماری در واقع ام اس نیست، اما می‌تواند به این بیماری تبدیل شود. وقتی علائم ام اس را دارید، اما معیاری برای ابتلا به این بیماری برای شما وجود ندارد، به CIS مبتلا شده‌اید. التهاب و آسیب خفیف میلین باعث این علائم می‌شوند. در نهایت اگر این التهاب و آسیب را درمان نکنید ممکن است به MS مبتلا شوید.
ام اس عود کننده – کاهشی (RRMS)
رایج‌ترین نوع مولتیپل اسکلروزیس (MS) همین ام اس عود کننده یا فروکش کننده است. حدود ۸۵ درصد از افراد مبتلا به ام اس به این نوع از بیماری دچار هستند. این نوع MS باعث حملات یا عود علائم جدید یا قدیمی می‌شود. گاهی هم علائم این بیماری تثبیت می‌شوند یا اینکه از بین می‌روند.
ام اس پیش‌رونده ثانویه (SPMS)
در بسیاری از موارد ام اس عود کننده – کاهشی در نهایت به SPMS تبدیل می‌شود. می‌توان گفت در ام اس پیش‌رونده ثانویه، آسیب عصبی شدید می‌شود و علائم هم به تدریج شدت پیدا می‌کنند. در این نوع از MS باز هم ممکن است دوره‌های عود کننده را تجربه کنید، اما دیگر دوره‌های بهبودی و فروکش کننده وجود نخواهند داشت.
ام اس پیش‌رونده اولیه (PPMS)
ام اس پیش‌رونده اولیه همان‌طور که از نامش پیداست در همان ابتدا علائم خود را نشان می‌دهد و به تدریج هم بدتر می‌شود. در این نوع از مولتیپل اسکلروزیس (MS) هیچ دوره عود یا بهبودی واضحی وجود ندارد.
انواع ام اس نادر
برخی از انواع بیماری MS نادر هستند و کمتر اتفاق می‌افتند. در ادامه این موارد را به شما معرفی می‌کنیم:
مولتیپل اسکلروزیس تومفاکتیو (Tumefactive multiple sclerosis): در این نوع ام اس میلین‌ها یک سری نواحی بزرگ را در مغز تشکیل می‌دهند و به شکل تومور می‌شوند. در این نوع بیماری باید قسمتی از بافت مغز را آزمایش کنند تا ام اس را از سرطان تشخیص دهند.
اسکلروز متحدالمرکز بالو (Balo’s concentric sclerosis): مشخصه این نوع ام اس آسیب به میلین به شکل ضایعاتی با ظاهر حلقه‌های متحدالمرکز (به شکل سیبل) است. این آسیب در MRI مشخص می‌شود.
مولتیپل اسکلروزیس نوع ماربورگ (Marburg variant multiple sclerosis): این نوع یک شکل بسیار نادر و تهاجمی از ام اس است که خیلی سریع پیشرفت می‌کند. اگر این نوع از ام اس درمان نشود می‌تواند منجر به مرگ شود.
علائم مولتیپل اسکلروزیس (MS) چیست؟
ام اس یک سری علائم اولیه دارد که می‌توانند نشانه‌ای از آغاز این بیماری باشند. در ادامه به این علائم اشاره می‌کنیم:
· تغییرات در بینایی (نوریت بینایی، دوبینی، از دست دادن بینایی)
· ضعف عضلانی و ماهیچه‌ها (معمولا یک طرف صورت یا بدن یا زیر کمر را درگیر می‌کند)
· بی حسی یا احساسات غیر طبیعی (معمولا یک طرف صورت یا بدن یا زیر کمر را تحت تاثیر قرار می‌دهد).
یک سری علائم MS هم هستند که شایع‌ترند. در ادامه این علائم را برای شما آورده‌ایم:
· خستگی
· بی اختیاری حرکات دست و پا
· سرگیجه
· بی اختیاری ادراری
· بی تعادلی و عدم هماهنگی اعضای بدن
· مشکلات عملکرد شناختی (تفکر، حافظه، تمرکز، یادگیری و قضاوت)
· تغییرات خلق و خو
· سفتی عضلات و اسپاسم عضلانی
· لرزش
· مشکل در حرف زدن (دیس آرتری)
· درد حاد یا مزمن
· مشکل در جویدن و بلعیدن
· مشکلات خواب
این علائم از فردی به فرد دیگر متفاوت است و ممکن است شدت آن در روزهای مختلف متفاوت باشد. هر فرد مبتلا ممکن است تعدادی از این علائم را داشته باشد. بعید است که فرد تمام این علائم را با هم تجربه کند.
دلایل ابتلا به مولتیپل اسکلروزیس (MS)
تخریب میلین (دمیلیناسیون) باعث مولتیپل اسکلروزیس می‌شود. میلین یک پوشش محافظ در اطراف نورون‌های عصبی در مغز و نخاع است. وظیفه سیستم ایمنی این است که از بدن در باکتری‌ها یا ویروس‌ها محافظت کند. (به همین علت تقویت سیستم ایمنی از اهمیت بالایی برخوردار است.) حالا اگر این سیستم بیش از حد فعال باشد و به سلول‌های خودی مثل میلین‌ها حمله کند، ام اس ایجاد می‌شود. عوامل مختلفی باعث فعالیت بیش از حد سیستم ایمنی و ایجاد MS می‌شوند. البته محققان درباره دلایل ام اس مطمئن نیستند. تحقیقات نشان می‌دهند که موارد زیر می‌توانند در افزایش خطر ابتلا به ام اس نقش داشته باشد:
· سیگار کشیدن
· قرار گرفتن در معرض سموم شیمیایی مانند دود سیگار و آفت کش‌ها
· کمبود ویتامین D
· قرار گرفتن در معرض یک ویروس مانند ویروس اپشتین بار یا مونونوکلئوز
· چاقی در دوران کودکی
· ژنتیک (فردی در بین اقوام درجه یک شما ام اس دارد یا حامل ژن‌هایی است که منجر به افزایش خطر ابتلا به ام اس در شما می‌شوند).
نحوه تشخیص مولتیپل اسکلروزیس (MS)
اگر علائمی از ام اس دارید، باید به یک متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید. پزشک شما را معاینه می‌کند و درباره سوابق پزشکی از شما سوال می‌کند. متخصص در صورت نیاز برای شما آزمایش می‌نویسد. آزمایش‌ها و تست‌های تشخیص MS عبارت‌اند از:
· اسکن MRI: برای تشخیص ام اس از MRI همراه با تزریق استفاده می‌کند. این روش تصویری رنگی از مغز تهیه می‌کند و ضایعات فعال و غیر فعال و آسیب به میلین‌ها را در سراسر مغز و نخاع نشان می‌دهد.
· تست توموگرافی انسجام نوری (OCT): این تست مربوط به لایه‌های عصبی اطراف چشم است. در این روش تصویری از لایه‌های عصبی پشت چشم تهیه می‌کنند تا نازک شدن اطراف عصب بینایی چشم را بررسی کنند.
· تست ضربه به ستون فقرات (پنکسیون کمری): در این روش مایع مغزی نخاعی را آزمایش می‌کنند. این آزمایش می‌تواند بیماری‌های عفونی را نیز تشخیص دهد. همچنین می‌توان از آن برای جستجوی نوارهای اولیگوکلونال (OCBs) استفاده کرد. این نوارها می‌توانند به تشخیص ام اس کمک کنند.
· آزمایش خون: آزمایش خون به پزشک کمک می‌کند تا بیماری‌های دیگر که علائمی مشابه ام اس دارند را تشخیص دهد. در صورتی که علت علائم فرد بیماری‌های دیگر باشد، احتمال ابتلا به ام اس رد می‌شود. بیماری‌هایی با علائم مشابه ام اس شامل بیماری لایم، لوپوس و بیماری شوگرن هستند.
· تست پتانسیل برانگیخته بصری (VEP): این تست مسیرهای عصبی را برای تجزیه و تحلیل فعالیت الکتریکی در مغز تحریک می‌کند. همچنین ممکن است برای تشخیص ام اس از تست‌های پتانسیل شنوایی برانگیخته و حسی ساقه مغز استفاده کنند.
تشخیص ام اس نیاز به شواهدی از دمیلینه شدن در بازه‌های زمانی مختلف در بیش از یک ناحیه از مغز، نخاع یا اعصاب بینایی دارد.
درمان مولتیپل اسکلروزیس (MS)
هیچ درمان قطعی برای ام اس وجود دارد. با این حال می‌توان این بیماری را مدیریت کرد و علائم را کاهش داد. برنامه درمانی این بیماران معمولا شامل موارد زیر است:
· دارو درمانی
· درمان فیزیکی، شغلی یا گفتار درمانی
· مشاوره سلامت روان
· استفاده از عینک یا مصرف دارو برای بهبود علائم بینایی
· تحریک عمیق مغز برای جلوگیری از اسپاسم عضلانی (لرزش)
· استفاده از وسایل کمکی حرکتی مانند عصا، واکر یا ویلچر
· مصرف داروهای ضد تشنج یا داروهای ضد اسپاسم (گاباپنتین یا نورتریپتیلین) برای درد
· مصرف داروهایی مانند دونپزیل برای علائم شناختی
· درمان‌های جایگزین مانند طب سوزنی و یوگا
اگر بدن شما در نزدیکی حمله ام اس قرار داشته باشد و به برخی از داروها به خوبی پاسخ ندهد، ممکن است پزشک تعویض پلاسما (پلاسمافرزیس) را به شما توصیه کند. این روش به کاهش آسیب ناشی از یک حمله مداوم کمک می‌کند.
درمان ام اس با دارو
داروهای مولتیپل اسکلروزیس می‌توانند دوره‌های عود بیماری و همچنین ایجاد ضایعات جدید را کاهش بدهند و جلوی پیشرفت بیماری را بگیرند. رایج‌ترین داروها برای درمان مولتیپل اسکلروزیس (MS) موارد زیر هستند:
· درمان‌های اصلاح کننده بیماری (DMTs): این روش‌ها تعداد دفعات عود را کاهش می‌دهند، جلوی پیشرفت ام اس را می‌گیرند و از ایجاد ضایعات جدید در مغز و نخاع جلوگیری می‌کنند. این‌ها شامل چندین دارو دارای تاییدیه سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) برای درمان طولانی مدت ام اس هستند.
· داروهای کنترل عود: کورتیکواستروئیدها (مانند متیل پردنیزولون) با سرکوب سیستم ایمنی بدن، سرعت پیشرفت ام اس را کاهش می‌دهند. این داروها می‌توانند زمان بهبودی پس از حمله را سرعت ببخشند. آنها همچنین آسیب به غلاف میلین اطراف سلول‌های عصبی را کاهش می‌دهند. این دارو معمولا به صورت تزریقی است. سایر درمان‌های کوتاه مدت برای حملات شدید شامل درمان با ایمونوگلوبولین تزریقی یا تعویض پلاسما است.
درمان های اصلاح کننده بیماری (DMTs)
درمان‌های اصلاحی در مجموع پیشرفت MS را کند می‌کنند و میزان عود بیماری را کاهش می‌دهند. داروهای اصلاح کننده بیماری برای نوع RRMS شامل گلاتیرامر استات (کوپاکسون) و بتا اینترفرون‌ها هستند. نمونه‌هایی از این داروها شامل موارد زیر می‌شوند:
· آوونکس (Avonex)
· بتاسرون (Betaseron)
· اکستاویا (Extavia)
· پلگریدی (Plegridy)
· ربیف (Rebif)
سازمان غذا و دارو (FDA) در سال ۲۰۲۰ داروی Kesimpta را نیز برای درمان ام اس تایید کرد. این دارو یک آنتی بادی مونوکلونال تزریقی است که می‌توان بدون نسخه هم از آن استفاده کرد.
داروهای خوراکی برای درمان ام اس عود کننده – فروکش کننده عبارت‌اند از:
· دی متیل فومارات (Tecfidera)
· فینگولیمود (Gilenya)
· تری فلونوماید (Aubagio)
· کلادربین (Mavenclad)
· دیروکسیمل فومارات (Vumerity)
· سیپونیمود (Mayzent)
· اوزانیمود (Zeposia)
· مونو متیل فومرات (Bafiertam)
· پونزیمود (Ponvory)
درمان‌های تزریقی وریدی برای درمان ام اس RRMS عبارت‌اند از:
· آلمتوزوماب (Lemtrada)
· ناتالیزوماب (Tysabri)
· میتوکسانترون (Novantrone)
· اوکرلیزوماب (Ocrevus)
تمام این داروهایی که معرفی کردیم برای تمام افراد مبتلا به ام اس مناسب نیستند. متخصص مغز و اعصاب برای هر فرد با توجه به نوع ام اس و علائم دارو تجویز می‌کند.
عوارض مولتیپل اسکلروزیس (MS)
علائم ام اس که بدتر می‌شوند یا پیشرفت می‌کنند ممکن است منجر به عوارض شوند. این عوارض عبارت‌اند از:
· عدم توانایی در راه رفتن بدون کمک گرفتن از دیگران
· بی اختیاری ادرار و مدفوع
· از دست دادن حافظه
· اختلال در عملکرد جنسی
· افسردگی و اضطراب
· اسپاستیسیته یا سفتی عضلات
· آتروفی یا نازک شدن عضلات
· شکستگی استخوان به دلیل عدم توانایی در حرکت
پیشگیری از ام اس
روش شناخته شده‌ای برای پیشگیری از مولتیپل اسکلروزیس (MS) وجود ندارد، اما اگر فردی به این بیماری مبتلا باشد می‌تواند با اقدامات زیر ریسک حملات ام اس را کاهش دهد. در ادامه به این اقدامات اشاره می‌کنیم:
· کمک گرفتن از روش‌های درمانی اصلاح‌کننده
· دنبال کردن یک سبک زندگی سالم
· خوردن مواد غذایی مغذی
· خواب کافی
· شرکت در فعالیت‌های منظم ورزشی
· عدم استفاده از سیگار، قلیان و…
زندگی با MS
کیفیت زندگی فرد مبتلا به ام اس به علائم، شدت بیماری و میزان پاسخ بدن او به درمان بستگی دارد. اکثر افراد مبتلا به ام اس راه‌هایی برای مدیریت علائم و عملکرد خود پیدا می‌کنند. برخی از این روش‌ها عبارت‌اند از:
· مصرف منظم داروها
· کمک گرفتن از روش‌های درمانی اصلاح کننده (DMTs)
· پیروی از یک رژیم غذایی سالم سرشار از مواد مغذی و فیبر، انواع میوه‌ها و سبزیجات، پروتئین بدون چربی مانند ماهی و مرغ بدون پوست، غلات کامل، آجیل، حبوبات و لبنیات کم چرب
· ورزش
· شنا کردن یا ورزش در استخر
· شرکت در کلاس‌های یوگا
· نوشیدن آب به مقدار کافی
· مصرف نکردن چربی اشباع شده، چربی ترانس، گوشت قرمز، غذاها و نوشیدنی‌های قندی، غذاهای سرشار از سدیم و غذاهای فراوری شده
· ماساژ
· طب سوزنی
· هیپنوتیزم درمانی
نتیجه گیری
مولتیپل اسکلروزیس (MS) یک بیماری خودایمنی است که در نتیجه حمله سیستم ایمنی به غلاف‌های میلین ایجاد می‌شود. وقتی این غلاف‌ها که محافظ اعصاب مغز و نخاع هستند آسیب می‌بینند، مغز دیگر نمی‌تواند به درستی سیگنال‌های خود را به اندام‌های بدن برساند. به همین دلیل هم در بینایی، صحبت کردن و حرکت کردن فرد اختلال ایجاد می‌شود. اگر علائمی شبیه به علائم این بیماری دارید، حتما به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید تا وضعیت شما را بررسی کند.
سوالات متداول
آیا مولتیپل اسکلروزیس (MS) باعث مرگ می‌شود؟
در موارد بسیار نادر این بیماری ممکن است باعث مرگ شود.
کدام افراد بیشتر به ام اس مبتلا می‌شوند؟
ابتلا به این بیماری در سنین ۲۰ الی ۴۰ سال و در بین زنان شایع‌تر است.
آیا MS درمان می‌شود؟
خیر، این بیماری درمان قطعی ندارد، اما می‌توان با دارو و روش‌های مختلف علائم بیماری را کاهش داد و از پیشرفت آن جلوگیری کرد.