همان‌طور که احتمالا همه ما می‌دانیم، انسان در زمان نفس کشیدن اکسیژن را وارد ریه‌ها می‌کند و سپس دی‌اکسیدکربن خارج می‌کند. شما در فرایند دم می‌توانید مقدار مشخصی اکسیژن وارد ریه‌ها و در فرایند بازدم هم می‌توانید مقدار مشخصی دی‌اکسیدکربن از ریه‌ها خارج کنید. حالا فرض کنید که در هنگام بازدم دی‌اکسیدکربن بیشتری از بدنتان خارج شود. به این پدیده هایپرونتیلاسیون گفته می‌شود.
این حالت یک بیماری است و علائم زیادی دارد. دلایل مختلفی هم باعث این اتفاق می‌شوند. وقتی خیلی سریع نفس می‌کشید و دی‌اکسیدکربن زیادی از بدن شما خارج می‌شود، به این حالت دچار می‌شوید. این اتفاق در نهایت منجر به کاهش CO2 در بدن می‌شود که عوارضی به همراه دارد. معمولا زمانی که مضطرب هستید و استرس زیادی دارید دچار این حالت می‌شوید. معمولا زنان هم بیشتر به این حالت دچار می‌شوند. اگر شما هم گاهی اوقات احساس تنگی نفس دارید یا اینکه حس می‌کنید بازدم‌هایتان خیلی عمیق است و اذیت می‌شوید، ممکن است دچار هایپر ونتیلاسیون شده باشید. ما در ادامه در بهستان دارو درباره این بیماری، علائم، علل ایجاد، روش‌های درمانی و عوارض آن با شما صحبت خواهیم کرد.
هایپرونتیلاسیون چیست؟
هایپرونتیلاسیون یا تنفس بیش از حد، به تنفس سریع یا عمیق اشاره دارد که معمولا در اثر اضطراب یا وحشت ایجاد می‌شود. این تنفس و تخلیه نفس بیش از حد ممکن است شما را دچار تنگی نفس کند.
بازدم با سطح بالای کربن دی اکسید باعث می‌شود که این گاز در خون شما کاهش پیدا کند. این اتفاق منجر به باریک شدن رگ‌های خونی می‌شود که خون را به مغز می‌برند. در ادامه یک سری علائم و عوارض دیگر هم ایجاد می‌شود که معمولا بلافاصله آنها را تجربه می‌کنید.
هایپرونتیلاسیون معمولا به‌عنوان یک حالت نادر شناخته می‌شود و در واقع یک پاسخ به ترس یا استرس است. البته برخی افراد هم ممکن است همیشه این حالت را تجربه کنند. در ادامه علائم این بیماری را برای شما بیان می‌کنیم تا در صورت مشاهد فورا برای درمان اقدام کنید.
علائم هایپرونتیلاسیون چیست؟
از علائم هایپر ونتیلاسیون می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
· احساس سبکی سر
· سرگیجه
· ضعف
· مشکل در تمرکز
· تنگی نفس
· درد قفسه سینه
· ضربان قلب سریع
· نفخ معده و آروغ زدن
· خشکی دهان
· سردرد
· بی‌حسی و سوزن‌سوزن‌شدن در بازوها یا اطراف دهان
· اسپاسم عضلانی در دست و پا
اگر اولین بار است که این حالت برای شما پیش آمده سریعا باید به پزشک مراجعه کنید. این حالت ممکن است نشانه‌ای از یک بیماری یا وضعیت اورژانسی باشد.
علت ابتلا به هایپرونتیلاسیون
پیدا کردن علت تنفس بیش از حد در برخی موارد خیلی سخت است. محققان به این نتیجه رسیده‌اند که یک اتفاق ناگهانی می‌تواند باعث افت ناگهانی دی‌اکسیدکربن در خون شود. درد قفسه سینه و تنگی نفس هم در ادامه همین اتفاق ایجاد می‌شوند. اگر این حالت ادامه دار باشد و شما سعی کنید عمیق‌تر نفس بکشید ممکن است شرایط را بدتر کنید. در نتیجه علائم این بیماری هم ادامه دار می‌شوند. یک سری دلایل روانی و جسمی برای ایجاد این شرایط وجود دارد. علل روانی ایجاد هایپرونتیلاسیون عبارت‌اند از:
· ترس یا فوبیا
· اضطراب
· وحشت زدگی
· استرس (راهکارهای مدیریت استرس)
یک سری از دلایل ایجاد این حالت هم فیزیکی هستند. در ادامه به این دلایل هم اشاره می‌کنیم:
· خونریزی
· بیماری بینابینی ریه (ILD)
· بیماری‌های انسدادی ریه مانند آسم یا بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD)
· مشکلات قلبی مثل مانند نارسایی قلبی یا حمله قلبی
· آسیب مغزی تروماتیک (TBI) یا آسیب به سر
· عفونت‌هایی مانند ذات‌الریه یا سپسیس
· کتواسیدوز دیابتی (DKA) و اسیدوز متابولیک
· بارداری
· درد شدید
· خونریزی
· شوک
· فعالیت شدید ورزشی
· مصرف بیش از حد دارو (مثلا مصرف بیش از حد آسپرین)
· رفتن به ارتفاعات بیش از دو کیلومتری
انواع هایپرونتیلاسیون
هایپر ونتیلاسیون سه نوع دارد که هر کدام از آنها به دلایل مختلفی رخ می‌دهند و ویژگی‌های خاص خود را دارند. در ادامه این سه نوع را به شما معرفی می‌کنیم:
۱. هایپر ونتیلاسیون حاد: این نوع هایپر ونتیلاسیون که ماهیت دوره‌ای دارد و معمولا به‌عنوان حمله پانیک کلاسیک شناخته می‌شود. این مشکل ممکن است به طور ناگهانی برای هر فردی رخ دهد.
۲. هایپر ونتیلاسیون مزمن: در این نوع بیماری دی‌اکسیدکربن شریانی (PaCO2) همیشه کمتر از محدوده طبیعی است. این حالت همیشه با فرد همراه است و ممکن است فرد علائم خفیفی را تجربه کند.
۳. هایپر ونتیلاسیون ورزشی: این حالت زمانی رخ می‌دهد که فرد تمرینات سخت و شدیدی انجام می‌دهد و در کنارش استرس هم دارد. معمولا ورزشکاران حرفه‌ای این حالت را تجربه می‌کنند.
هر فرد ممکن است یک نوع یا هر سه نوع این بیماری را تجربه کند. بسته به علائم و شدت تنفس فرد باید درمان‌های مختلفی را در پیش بگیرد.
نحوه تشخیص هایپرونتیلاسیون
تشخیص هایپرونتیلاسیون چندان آسان نیست. این بیماری بیشتر به صورت حملات ناگهانی در اثر استرس و اضطراب رخ می‌دهد و به همین دلیل پزشک در همان لحظه ممکن است قادر به تشخیص آن نباشد.
اگر هایپر ونتیلاسیون مداوم باشد یا به صورت دوره‌ای برای شما اتفاق بیفتد، آن وقت باید به پزشک مراجعه کنید تا علت آن را بررسی کند. البته زمانی که این اتفاق برای اولین بار و ناگهانی رخ بدهد هم باید فورا خودتان را به بیمارستان برسانید.
بعد از اینکه به پزشک مراجعه کردید آنها آزمایش‌هایی مانند تصویربرداری و آزمایش خون از شما می‌گیرند. این اقدامات برای بررسی وجود بیماری‌های زمینه‌ای مانند مشکلات قلبی و ریوی انجام می‌گیرد. اگر هیچ دلیل فیزیکی برای هایپر ونتیلاسیون وجود نداشته باشد ممکن است پزشک از شما بخواهد که به روان‌شناس مراجعه کنید، چون ممکن است این حالت در شما منشا روانی داشته باشد.
راه های درمان هایپرونتیلاسیون
اگر به هیپرونتیلاسیون حاد مبتلا شده‌اید بهتر است آرامش خود را حفظ کنید و استرس نگیرید. این کار به شما کمک زیادی می‌کند. درمان این بیماری فقط با افزایش سطح دی‌اکسیدکربن و کمک به کاهش سرعت تنفس امکان پذیر است. روش‌های درمانی هایپر ونتیلاسیون را در ادامه به شما معرفی می‌کنیم و هر کدام را به طور جداگانه برای شما توضیح می‌دهیم:
· درمان خانگی
· کاهش استرس
· طب سوزنی
· دارودرمانی
مراقبت های خانگی از فرد مبتلا به هایپرونتیلاسیون
اگر فردی در خانه دچار حمله هایپر ونتیلاسیون شود می‌توان با چند روش به او کمک کرد تا این وضعیت را کنترل کند. چند تکنیک در ادامه برای شما آورده‌ایم که در این مواقع به کار می‌آیند:
· لب‌ها را جمع کنید و نفس بکشید
· به‌آرامی در یک پاکت کاغذی یا درون دستان مشت کرده خود تنفس کنید
· سعی کنید به جای قفسه سینه، از طریق شکم (دیافراگم) نفس بکشید
· نفس خود را هر بار ۱۰ الی ۱۵ ثانیه نگه دارید
· یک سوراخ بینی و دهان را بگیرید و از طریق یک سوراخ بینی نفس بکشید. سپس این کار را با سوراخ دیگر بینی تکرار کنید. این کار را تا زمانی که تنفس به حالت عادی برگردد ادامه دهید.
کاهش استرس برای درمان هایپر ونتیلاسیون
اگر همیشه به تنفس بیش از حد دچار می‌شوید، باید علت آن را پیدا کنید. مثلا اگر همیشه مضطرب هستید یا استرس دارید، به احتمال زیاد دلیل هایپرونتیلاسیون هم همین موضوع است؛ بنابراین باید استرس خود را مدیریت کنید. به این منظور می‌توانید به یک روان‌شناس مراجعه کنید تا شرایط شما را بررسی کند. روان‌شناس می‌تواند تکنیک‌های کنترل و کاهش استرس را به شما آموزش دهد.
به تدریج بعد از کنترل استرس می‌بینید که دوره‌های حملات تنفسی شما کمتر می‌شود و با تکنیک‌هایی که یاد گرفته‌اید می‌توانید بر آن غلبه کنید.
طب سوزنی برای درمان هایپرونتیلاسیون
طب سوزنی یکی دیگر از روش‌هایی است که می‌تواند به درمان تنفس بیش از حد کمک کند. این روش جایگزین طب چینی باستان است. در این روش سوزن‌های نازکی را در قسمت‌های مختلف بدن قرار می‌دهند. این کار به کاهش استرس و اضطراب و همچنین رفع هایپرونتیلاسیون دائمی کمک می‌کند.
البته برای انجام این کار باید به افراد متخصص مراجعه کنید، چون انجام اشتباه طب سوزنی نه تنها مشکل شما را حل نمی‌کند، بلکه باعث مشکلات دیگری هم می‌شود.
بهترین قرص برای درمان هایپرونتیلاسیون
درمان دارویی هایپر ونتیلاسیون به علت ایجاد و شدت این بیماری بستگی دارد. اگر بیماری‌های زمینه‌ای منجر به این حالت شده باشند، باید داروهای خودتان را مصرف کنید یا اینکه این موضوع را با پزشکتان در میان بگذارید. اگر استرس و اضطراب یا وحشت زدگی باعث این حالت شوند، پزشک معمولا داروهای زیر را برای شما تجویز خواهد کرد:
· آلپرازولام (زاناکس)
· دوکسپین
· پاروکستین (پاکسیل)
البته به‌هیچ‌عنوان نباید سرخود و بدون نسخه از این داروها استفاده کنید، زیرا ممکن است عوارض جبران ناپذیری داشته باشند.
عوارض هایپرونتیلاسیون
اگر تنفس بیش از حد یا هایپر ونتیلاسیون به دلیل استرس و اضطراب رخ دهد معمولا خطرناک نیست و عوارض خاصی هم ندارد. در موارد نادر این حالت ممکن است منجر به غش کردن و آسیب به مغز شود.
هنگامی که هایپرونتیلاسیون به دلیل یک آسیب فیزیکی ایجاد شود، می‌تواند نشان‌دهنده یک وضعیت اورژانسی باشد. در واقع تنفس سریع نشان‌دهنده هایپر ونتیلاسیون نیست، بلکه می‌تواند نشان‌دهنده یک وضعیت خطرناک باشد. مثلا اگر به سر شما ضربه‌ای وارد شود و بعد از آن تندتند و عمیق نفس بکشید، ممکن است به این معنی باشد که دچار ضربه مغزی شده‌اید.
نحوه پیشگیری از هایپرونتیلاسیون
همه انواع هایپر ونتیلاسیون قابل پیشگیری نیستند. اگر استرس و اضطراب باعث حالت‌های دوره‌ای تنفس بیش از حد شود می‌توانید از تکنیک‌های کاهش استرس برای پیشگیری از این دوره‌ها کمک بگیرید. این تکنیک‌ها را در ادامه برای شما آورده‌ایم:
· فعالیت بدنی منظم (پیاده روی، دویدن، دوچرخه سواری و…)
· مدیتیشن
· یوگا
· تمرینات ذهنی بدنی مانند تای چی یا چیگونگ
· تنفس متناوب از سوراخ بینی و تنفس عمیق با شکم
به یاد داشته باشید که اگر هر یک از علائم هایپر ونتیلاسیون را تجربه کردید، آرامش خود را حفظ کنید. روش‌های تنفس در خانه را امتحان کنید تا بتوانید تنفس خود را به حالت عادی برگردانید. سپس حتما به پزشک مراجعه کنید.
نتیجه گیری
هایپرونتیلاسیون یک حالت فیزیکی است که با تنفس سریع و عمیق خودش را نشان می‌دهد. این بیماری در اثر افزایش دی‌اکسیدکربن خروجی از بدن ایجاد می‌شود. معمولا در اثر استرس، ترس، اضطراب و حالت‌های روانی این چنینی به این حالت دچار می‌شوید. اگر دچار هایپر ونتیلاسیون شدید نترسید. فقط سعی کنید آرامش خود را حفظ کنید و آرام نفس بکشید. تکنیک‌های تنفس را یاد بگیرید تا در مواقع لزوم بتوانید از آنها استفاده کنید. حتما هم به پزشک مراجعه کنید تا علت این بیماری را در شما بررسی کند.
سوالات متداول
سندروم هایپرونتیلاسیون چیست؟
وقتی فردی به طور دائمی به هایپر ونتیلاسیون دچار می‌شود، به آن سندروم هایپرونتیلاسیون می‌گویند.
بهترین دارو برای درمان هایپر ونتیلاسیون کدام است؟
نوع دارو به علت هایپر ونتیلاسیون بستگی دارد. مثلا داروهای آرامبخش می‌توانند به درمان هایپر ونتیلاسیون ناشی از استرس کمک کنند.
آیا هایپر ونتیلاسیون ناگهانی منجر به مرگ می‌شود؟
خیر، اما در حالت تنفس خیلی سریع ممکن است فرد هوشیاری خود را از دست بدهد.