آتاکسی (ضعف عضلانی) زمانی است که فرد در هماهنگی نحوه عملکرد عضلات خود با مشکل مواجه می‌شود. این موضوع منجر به حرکات غیر ارادی و اشتباه می‌شود. گاهی اوقات این مشکل به دلیل یک بیماری یا وضعیت دیگر رخ می‌دهد. گاهی اوقات هم فرد فقط به همین بیماری دچار می‌شود.
اگر شما هم در هماهنگی عضلات، حفظ تعادل، صحبت کردن یا حرکت مشکل دارید، ممکن است به نوعی آتاکسی مبتلا شده باشید. البته پیشنهاد می‌کنیم در ابتدا و پیش از هر چیز مطلب درد عضلانی را مطالعه کنید. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره این بیماری، علل ایجاد، علائم، انواع، روش‌های تشخیص، درمان و پیشگیری از آن با ما در بهستان دارو همراه باشید.
آتاکسی (ضعف عضلانی) چیست؟
در واقع یک بیماری عضلانی است که با تعادل و حرکت ارتباط دارد. اگر نمی‌توانید عضلات خود را هماهنگ کنید یا در حرکت مشکل دارید، احتمال دارد که به این بیماری دچار شده باشید. این بیماری معمولا نشانه‌ای از مشکل در ناحیه‌ای از مغز، گوش‌ها یا سایر قسمت‌های سیستم عصبی است.
این مشکل می‌تواند به گروهی از بیماری‌ها اشاره داشته باشد یا اینکه خودش نشانه‌ای از یک بیماری خاص باشد. در اصل این مشکل به عنوان نشانه‌ای از بیماری‌های دیگر بسیار شایع است، اما خودش به عنوان یک بیماری جداگانه چندان شایع نیست. این وضعیت می‌تواند در راه رفتن، خوردن، صحبت کردن و نوشتن اختلال ایجاد کند. آتاکسی (ضعف عضلانی) می‌تواند هر فردی با هر سنی را تحت تاثیر قرار دهد. این بیماری معمولا پیش‌رونده است؛ یعنی اینکه با گذشت زمان بدتر می‌شود. در ادامه به علائم این بیماری می‌پردازیم.
علائم آتاکسی
از رایج‌ترین علائم آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
· مشکلات هماهنگی و تعادل (عدم توانایی در درست راه رفتن، زمین خوردن و…)
· مشکل در کارهای حرکتی ظریف مانند نوشتن، برداشتن اشیای کوچک یا بستن دکمه‌های لباس
· صحبت کردن نامفهوم و نامشخص
· لرزش یا اسپاسم عضلانی
· مشکل در خوردن یا بلعیدن
· حرکات غیر معمولی چشم‌ها مانند حرکت آهسته‌تر از حد معمول چشم یا نیستاگموس (نوعی حرکت غیر ارادی چشم)
انواع آتاکسی (ضعف عضلانی)
این بیماری را می‌توان بر اساس اینکه کدام بخش از سیستم عصبی را تحت تاثیر قرار می‌دهد، به انواع مختلفی تقسیم کرد. محل آسیب عصبی معمولا با علائم خاصی همراه است. در ادامه انواع آن را به شما معرفی می‌کنیم:
· آتاکسی مخچه
· آتاکسی حسی
· آتاکسی دهلیزی
· آتاکسی ارثی
آتاکسی مخچه
مخچه ناحیه‌ای از مغز است که مسئولیت حرکت و تعادل را بر عهده دارد. اکثر آتاکسی‌ها در این دسته قرار می‌گیرند. دو نوع آتاکسی مخچه وجود دارد که در ادامه درباره آنها توضیح می‌دهیم:
· مخچه وسطی: مخچه وسطی یا خط وسط مخچه به قسمت میانی این عضو اشاره دارد. آسیب به مخچه وسطی می‌تواند باعث مشکلاتی مانند تغییرات بینایی، ناهماهنگی در راه رفتن و لرزش در حین حرکت شود.
· مخچه جانبی: «لترال» یا مخچه جانبی به لبه‌های بیرونی این عضو اشاره دارد. آسیب عصبی به ناحیه خارجی مخچه معمولا منجر به علائم آتاکسی در همان سمت بدن می‌شود. بنابراین، اگر مخچه جانبی سمت چپ آسیب دیده باشد، علائم احتمالا در سمت چپ فرد قابل مشاهده خواهند بود. علائم احتمالی شامل مشکلات گفتاری، دشواری در اندازه‌گیری فاصله هنگام رسیدن یا قدم گذاشتن یا مشکل در انجام حرکات ریتمیک سریع است.
آتاکسی حسی
آتاکسی حسی می‌تواند مربوط به مشکلات عصبی در نخاع، سیستم بینایی یا اعصاب محیطی باشد. این قسمت‌های سیستم عصبی به بدن کمک می‌کنند تا مکان و حرکات خود را حس کند که به آن حس عمقی هم می‌گویند. مشکلات مربوط به این اعصاب معمولا منجر به ایجاد مشکلات در راه رفتن می‌شوند.
افراد مبتلا به آتاکسی حسی معمولا در تست رومبرگ شکست می‌خورند. این تست به این شکل است که فرد باید پاهای خود را در حالت ایستاده روی هم قرار دهد و چشمان خود را ببندد.
آتاکسی دهلیزی
آتاکسی دهلیزی مربوط به سیستم دهلیزی است. سیستم دهلیزی شامل اعصابی است که از گوش داخلی به مخچه (مغز) متصل می‌شوند. آسیب به این ناحیه می‌تواند باعث ایجاد مشکلاتی شود که با سرگیجه، عدم تعادل و اختلال شنوایی همراه هستند.
آتاکسی ارثی
آتاکسی‌های ارثی از جهش در ژن‌های خاصی ایجاد می‌شوند که از والدین خود به ارث برده‌اید. این جهش‌ها می‌توانند منجر به آسیب یا تخریب بافت عصبی شود که در نهایت منجر به علائم آتاکسی می‌شود.
علل ایجاد آتاکسی (ضعف عضلانی)
آتاکسی ممکن است ارثی باشد، در طول زندگی فرد ایجاد شود (اکتسابی) یا ایدیوپاتیک باشد. در ادامه درباره هر کدام از این موارد ایجاد کننده آتاکسی با شما صحبت خواهیم کرد:
آتاکسی ارثی
آتاکسی ارثی معمولا به دو روش مختلف منتقل می‌شود:
· غالب: فقط یک نسخه از ژن جهش یافته باید این بیماری را داشته باشد. این ژن می‌تواند از هر یک از والدین به ارث برسد.
· مغلوب: دو نسخه از ژن جهش یافته (یک نسخه از هر والدین) باید دارای این بیماری باشند.
چند نمونه از آتاکسی ارثی غالب عبارت‌اند از:
· آتاکسی نخاعی مخچه‌ای: ده‌ها نوع آتاکسی نخاعی مخچه‌ای وجود دارد. هر نوع بر اساس ناحیه خاصی از ژن که جهش یافته است طبقه بندی می‌شود. نوع علائم و همچنین سنی که علائم در آن رخ می‌دهند بر اساس نوع آتاکسی متفاوت است.
· آتاکسی اپیزودیک: این نوع آتاکسی پیش‌رونده نیست، اما به صورت دوره‌ای رخ می‌دهد. ۸ نوع آتاکسی اپیزودیک وجود دارد. علائم و طول دوره‌های آتاکسی می‌تواند بسته به نوع آن متفاوت باشد.
چند نمونه از آتاکسی‌های ارثی مغلوب عبارت‌اند از:
· آتاکسی فریدریش: آتاکسی فریدریش شایع‌ترین نوع آتاکسی ارثی است. در این بیماری علاوه بر مشکلات در حرکت و گفتار، ضعف عضلانی نیز ممکن است رخ دهد. این نوع آتاکسی می‌تواند بر قلب نیز تاثیر بگذارد.
· آتاکسی تلانژکتازی: افراد مبتلا به آتاکسی تلانژکتازی اغلب دارای رگ‌های خونی گشاد شده در چشم و صورت خود هستند. علاوه بر علائم معمول آتاکسی، افراد مبتلا به این نوع آتاکسی ممکن است در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به عفونت‌ها و سرطان‌ها باشند.
آتاکسی اکتسابی
آتاکسی اکتسابی بر خلاف ژن‌های ارثی به دلیل آسیب عصبی ناشی از عوامل خارجی مانند یک آسیب یا ضربه رخ می‌دهد. برخی از مواردی که می‌توانند منجر به آتاکسی اکتسابی شوند عبارت‌اند از:
· آسیب به سر
· سکته
· تومورهایی که بر مغز و ناحیه اطراف آن تاثیر می‌گذارند
· عفونت‌هایی مانند مننژیت، اچ آی وی و آبله مرغان
· فلج مغزی
· شرایط خود ایمنی، مانند مولتیپل اسکلروزیس (MS) و سندرم‌های پارانئوپلاستیک
· کم کاری تیروئید
· کمبود ویتامین از جمله ویتامین B12، ویتامین E یا تیامین
· واکنش به برخی داروها مانند آرام بخش‌ها، داروهای شیمی درمانی و داروهای ضد تشنج
· مسمومیت ناشی از فلزات سنگین مانند سرب یا جیوه یا حلال‌ها مانند تینر
· اختلال مصرف طولانی مدت الکل
آتاکسی ایدیوپاتیک یا پراکنده
گاهی اوقات، هیچ دلیل خاصی برای وجود ندارد. در چنین مواردی، ضعف عضلانی به عنوان ایدیوپاتیک یا پراکنده شناخته می‌شود.
نحوه تشخیص آتاکسی (ضعف عضلانی)
پزشک در ابتدا از شما شرح حال می‌گیرد و از شما می‌پرسد که آیا سابقه خانوادگی ابتلا به این بیماری را دارید یا خیر. همچنین درباره مصرف دارو یا مصرف مواد مخدر و الکل از شما سوال می‌کند. سپس معایناتی انجام می‌دهد که به او در جهت تشخیص کمک می‌کنند. آزمایش‌هایی هم وجود دارند که به تشخیص این بیماری منجر می‌شوند. این آزمایش‌ها مواردی مانند هماهنگی عضلات، تعادل، حرکت، قدرت عضلانی، حافظه و تمرکز، بینایی، شنیدن و… را ارزیابی می‌کنند. این آزمایش‌ها عبارت‌اند از:
· تست‌های تصویربرداری: سی تی اسکن یا ام آر آی می‌توانند تصاویر دقیقی از مغز تهیه کنند. این تصاویر وجود هرگونه ناهنجاری یا تومور را نشان می‌دهند.
· آزمایش خون: آزمایش خون می‌تواند به تعیین علت آتاکسی کمک کند، مخصوصا اگر این بیماری به دلیل عفونت، کمبود ویتامین یا کم کاری تیروئید ایجاد شده باشد.
· پونکسیون کمری (تپ ستون فقرات): در این تست از مایع مغزی نخاعی (CSF) نمونه برداری می‌کنند. به این ترتیب که از بین دو مهره در قسمت پایین کمر سوزنی را وارد می‌کنند و مایع را بیرون می‌کشند. سپس نمونه را به آزمایشگاه می‌فرستند.
· آزمایش ژنتیک: آزمایش ژنتیک برای تشخیص بسیاری از انواع آتاکسی ارثی کاربرد دارد. این نوع آزمایش با کمک نمونه خون جهش‌های ژنتیکی مرتبط بااین مشکل را نشان می‌دهد.
درمان آتاکسی (ضعف عضلانی)
درمان این بیماری به نوع و شدت آن بستگی دارد. مثلا برای درمان نوع اکتسابی، باید علت زمینه‌ای آن مانند عفونت یا کمبود ویتامین را درمان کرد. برای برخی از انواع دیگر آن هیچ‌گونه درمانی وجود ندارد و شما فقط می‌توانید علائم را مدیریت کنید. برخی از رایج‌ترین روش‌های درمان این بیماری عبارتند از:
· دارو درمانی: برخی از داروها می‌توانند به درمان علائم آتاکسی کمک کنند. این داروها شامل موارد زیر هستند:
- آمی تریپتیلین یا گاباپنتین برای کاهش درد عصبی
- شل کننده‌های عضلانی برای گرفتگی یا سفتی عضلات
- داروهای ضد افسردگی برای درمان افسردگی ناشی از این بیماری
· وسایل کمکی: وسایل کمکی شامل مواردی مانند ویلچر و واکر برای حرکت آسان‌تر هستند. همچنین استفاده از وسایل ارتباطی می‌تواند به تسهیل صحبت کردن کمک کند.
· فیزیوتراپی: فیزیوتراپی می‌تواند به تحرک و تعادل کمک کند. همچنین در حفظ قدرت و انعطاف پذیری عضلات تاثیر مثبت دارد.
· گفتار درمانی: با این نوع درمان، گفتار درمانگر تکنیک‌هایی را به بیمار آموزش می‌دهد که به شفافیت گفتار آنها کمک می‌کند.
· کاردرمانی: کاردرمانی راهبردهای مختلفی را به بیمار می‌آموزد که با استفاده از آنها می‌توانند فعالیت‌های روزمره خود را به آسانی انجام دهند.
درمان خانگی آتاکسی
برخی از انواع ضعف عضلانی را می‌توان در خانه درمان کرد. مثلا اگر علت این بیماری کمبود ویتامین E باشد، به راحتی می‌توانید با استفاده از مکمل‌های ویتامین E این بیماری را درمان کنید.
همچنین اجتناب از مصرف محرک‌هایی مانند الکل یا کاهش استرس نیز می‌توانند کمک کننده باشند. البته در صورت بروز علائم باید حتما به پزشک متخصص مراجعه کنید تا در مورد علت بیماری به شما اطلاعات لازم را ارائه دهد. در صورتی که علت بیماری عفونت یا کمبود ویتامین باشد به راحتی می‌توانید آن را درمان کنید. در برخی موارد نیاز به درمان‌های پزشکی جدی‌تر خواهد بود.
پیشگیری از آتاکسی
همیشه نمی‌توان از ابتلا به آتاکسی پیشگیری کرد. مثلا زمانی که این بیماری ژنتیکی باشد پیشگیری از آن امکان پذیر نیست.
با این حال، شما می‌توانید با تشخیص و درمان به موقع از پیشرفت بیماری جلوگیری کنید. همچنین می‌توانید با رعایت دستورات پزشک، انجام فیزیوتراپی و جدی گرفتن روش‌های درمانی، علائم این بیماری را کاهش دهید.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر علائم این بیماری را دارید که هیچ علتی پشت آن نیست، باید به پزشک مراجعه کنید. پزشک می‌تواند بیماری شما را به موقع تشخیص دهد و درمان را آغاز کند. اگر علائم زیر را دارید، اصلا آنها را نادیده نگیرید:
· مشکل در هماهنگی عضلات یا تعادل
· مشکل در راه رفتن
· مشکل در صحبت کردن یا قورت دادن غذا
تغییرات ناگهانی در این عملکردها می‌تواند نشان دهنده یک حالت اورژانس پزشکی مانند سکته باشد؛ بنابراین در صورت مشاهده این علائم فورا به پزشک متخصص مراجعه کنید.
تفاوت آتاکسی و آپراکسی
باید در نظر داشت که آتاکسی و آپراکسی دو مشکل متمایز هستند که خیلی وقت‌ها افراد این دو را با هم اشتباه می‌گیرند.
آتاکسی ناشی از ضعف عضلانی فیزیکی است، در حالی که آپراکسی زمانی است که شما قادر به انجام حرکت هدفمند نباشید، حتی اگر هماهنگی و قدرت عضلانی طبیعی داشته باشید.
همچنین آتاکسی ناشی از آسیب در مخچه مغز است، در حالی که آپراکسی به آسیب در مخ اشاره دارد. در آپراکسی مغز نمی‌تواند وظیفه‌ها را پردازش کند، در صورتی که در این بیماری هیچ مشکلی در تشخیص و پردازش از سوی مغز وجود ندارد.
نتیجه گیری
ضعف عضلانی وضعیتی است که باعث ایجاد مشکل در تعادل و هماهنگی عضلات می‌شود. این مشکل معمولا به دلیل آسیب در قسمت مخچه مغز ایجاد می‌شود یا اینکه ریشه ارثی دارد. علائم این بیماری شامل عدم توانایی در هماهنگی عضلات، مشکل در راه رفتن، صحبت کردن، بلع و… است. در صورت بروز این علائم حتما به پزشک مراجعه کنید.
سوالات متداول
برای درمان بیماری ضعف عضلانی باید به چه پزشکی مراجعه کنیم؟
برای درمان آتاکسی (ضعف عضلانی) باید به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید.
بیماری در چه سنی رخ می‌دهد؟
این بیماری می‌تواند هر فردی در هر سنی را درگیر کند.
آیا ضعف عضلانی درمان می‌شود؟
این بیماری در برخی موارد درمان می‌شود، اما در برخی موارد فقط می‌توان علائم آن را کاهش داد.
آیا این بیماری باعث مرگ می‌شود؟
در موارد نادر اگر باعث حمله قلبی شود، می‌تواند مرگ فرد را به دنبال داشته باشد.