داشتن تعادل بدن در زندگی روزمره بسیار مهم است. اگر در تعادل مشکل داشته باشید نمی‌توانید ساده‌ترین کارهای خود را انجام دهید. اختلال در تعادل زمانی رخ می‌دهد که یک مشکل بر روی ارتباط بین سیستم عصبی مرکزی و مغز تاثیر بگذارد. اگر ارتباط بین سیستم عصبی مرکزی و مغز دست باشد شما می‌توانید به راحتی روی پاهای خود بایستید. در غیر این صورت دچار اختلال در تعادل شده‌اید.
اختلال در تعادل ممکن است در نتیجه یک بیماری ایجاد شود یا اینکه یک دلیل واحد داشته باشد. در هر صورت اگر در تعادل مشکل دارید حتما باید به پزشک مراجعه کنید تا دلیل مشکل را تشخیص دهد و بتوانید آن را درمان کنید. در ادامه با ما در بهستان دارو همراه باشید تا انواع اختلال تعادل، علائم، دلایل ایجاد، تشخیص و درمان آن را برای شما توضیح دهیم.
پیشنهاد می‌کنیم پیش از هر چیزی مطلب بیماری منییر را مطالعه کنید.
اختلال در تعادل چیست؟
اختلال تعادل یک وضعیت آزاردهنده است که باعث می‌شود در هنگام ایستادن یا راه رفتن احساس بی‌ثباتی داشته باشید یا اینکه دچار سرگیجه شوید. این اتفاق ممکن است در حالت نشسته یا حتی درازکش هم رخ دهد. در حالت نشسته یا درازکش ممکن است دچار چرخش سر شوید. در حالت ایستاده معمولا احساس می‌کنید که هر لحظه ممکن است بیفتید.
تمام افراد گاهی اوقات ممکن است حالت سرگیجه را تجربه کنند، اما این حالت برای افراد مختلف معانی مختلفی هم دارد. برخی افراد به دلیل کاهش و افزایش فشار ناگهانی دچار این حالت می‌شوند، اما برخی افراد معمولا این حالت را به صورت همیشگی تجربه می‌کنند. در ادامه درباره انواع این اختلال بیشتر با شما صحبت می‌کنیم.
سیستم تعادلی چگونه کار می کند؟
سیستم تعادلی به رابطه بین سیستم عصبی مرکزی (مغز) و سیستم حسی بستگی دارد. در واقع سیستم حسی شامل موارد زیر است:
· هزارتوی دهلیزی در گوش داخلی: این بخش شامل کانال‌های نیم دایره‌ای (حلقه‌ها) است که هنگام چرخاندن سر واکنش نشان می‌دهند و اندام‌های اتولیتی که به جاذبه و حرکت حساس هستند.
· بینایی: چشمان شما تکانه‌هایی را به مغز می‌فرستند که نشان می‌دهند موقعیت بدن در ارتباط با سایر اشیا کجا است.
· پوست، مفاصل و ماهیچه‌ها: وقتی بدن حرکت می‌کند، به بافت‌های پوست، ماهیچه‌ها و مفاصل فشار وارد می‌شود. این بافت‌ها سیگنال‌هایی را به مغز می‌فرستند و به آن می‌گویند که موقعیت بدن کجا است. به‌عنوان‌مثال، اگر ایستاده‌اید و به پشت خم شده‌اید، به پشت پا و ساق پای شما فشار وارد می‌شود. این فشار به مغز اجازه می‌دهد بفهمد که به جای صاف ایستادن، خم شده‌اید.
سیستم عصبی مرکزی این اطلاعات را با هم جمع می‌کند تا بتواند به بدن که بگوید چگونه تعادل خود را حفظ کند. وقتی چیزی در اتصال سیستم عصبی مرکزی اختلال ایجاد می‌کند، سیستم عصبی مرکزی نمی‌تواند اطلاعات را به درستی پردازش کند و به همین دلیل هم شما احساس بی تعادلی می‌کنید.
بیشتر بخوانید: نیستاگموس
انواع اختلال در تعادل
اختلالات تعادل انواع مختلفی دارند. ما در ادامه به رایج‌ترین انواع آن می‌پردازیم و آنها را برای شما توضیح می‌دهیم:
· سرگیجه موضعی حمله‌ای خوش‌خیم (BPPV)
· لابیرنتیت (Labyrinthitis)
· بیماری منیر (Ménière’s disease)
· نورونیت دهلیزی (Vestibular neuronitis)
· فیستول پری لنف (Perilymph fistula)
· سندرم مال دبارکومنت (MdDS)
سرگیجه موضعی حمله‌ای خوش‌خیم (BPPV)
این نوع اختلال کوتاه و شدید است و با سرگیجه خودش را نشان می‌دهد. وقتی خم می‌شوید تا چیزی را بردارید، سرتان را کج می‌کنید تا به بالا یا پشت سر نگاه کنید یا زمانی که در رختخواب غلت می‌زنید ممکن است احساس کنید که همه چیز به دور سر شما می‌چرخند. BPPV زمانی اتفاق می‌افتد که یک ماده مه مانند در مغز به یکی از کانال‌های نیم دایره‌ای می‌رود و بر نحوه عملکرد کاپولای مغز تاثیر می‌گذارد. این موضوع باعث اختلال در عملکرد کاپولا می‌شود. به همین دلیل هم کاپولا اطلاعات نادرستی را در مورد موقعیت سر به مغز ارسال می‌کند و باعث سرگیجه می‌شود. این نوع اختلال می‌تواند از آسیب به سر یا افزایش سن ناشی شود.
لابیرنتیت (Labyrinthitis)
این نوع اختلال در تعادل در نتیجه عفونت یا التهاب گوش داخلی ایجاد می‌شود. این التهاب و عفونت دلیل اصلی سرگیجه و از دست دادن تعادل است. عفونت یا التهاب گوش میانی معمولا در اثر عفونت دستگاه تنفسی فوقانی ایجاد می‌شود. وقتی آنفولانزا می‌گیرید ممکن است این مشکلات برای شما پیش بیایند.
بیماری منیر (Ménière’s disease)
بیماری منیر با علائمی مانند دوره‌های سرگیجه، کاهش شنوایی، وزوز گوش، احساس پری و سنگینی گوش و تغییر حجم مایع در بخش‌هایی از مغز همراه است. البته هنوز علت دقیق این بیماری مشخص نیست، اما می‌تواند باعث اختلال در تعادل شود.
نورونیت دهلیزی (Vestibular neuronitis)
التهاب عصب دهلیزی در مغز باعث عدم تعادل می‌شود. این التهاب ممکن است توسط یک ویروس ایجاد شود. از اولین علائم این بیماری می‌توان به سرگیجه اشاره کرد، اما در نهایت می‌تواند تعادل شما را نیز به هم بزند.
فیستول پری لنف (Perilymph fistula)
نشت مایع گوش داخلی به گوش میانی منجر به فیستول پری لنفاتیک می‌شود. این مشکل می‌تواند عدم تعادل را به همراه داشته باشد. وقتی فعالیت می‌کنید این حالت شدت پیدا می‌کند و معمولا هم با سرگیجه و حالت تهوع همراه است.
فیستول پری لنف ممکن است بعد از ضربه به سر، تغییرات شدید فشار هوا (مانند غواصی یا سوار شدن هواپیما)، فعالیت بدنی، جراحی گوش یا عفونت مزمن گوش ایجاد شود. برخی افراد هم با این اختلال متولد می‌شوند و باید تحت درمان قرار بگیرند.
سندرم مال دبارکومنت (MdDS)
این سندرم باعث می‌شود که بعد از سفرهای دریایی، دویدن طولانی مدت روی تردمیل و… دچار احساس تکان خوردن یا تاب خوردن شوید. معمولا علائم این اختلال در عرض چند ساعت تا چند روز پس از رسیدن به ارتفاع ثابت یا استفاده نکردن از تردمیل از بین می‌روند. با این حال، اگر شدت اختلال زیاد باشد ممکن است چند ماه یا حتی چند سال طول بکشد و علت آن هم ناشناخته بماند.
علائم اختلال در تعادل
مشکلات و اختلالات تعادلی باعث ایجاد چندین علامت می‌شوند که در نهایت به پزشک در تشخیص دلیل آن کمک می‌کنند. این علائم عبارت‌اند از:
· سرگیجه
· احساس سبکی سر
· ضعف
· احساس بی ثباتی روی پاها (انگار می‌خواهید بیفتید)
· تاری شدن دید
· اسهال
· تغییرات در ضربان قلب و فشار خون
· ترس، اضطراب یا وحشت
علل اختلال در تعادل
موارد زیادی هستند که می‌توانند بر روی تعادل شما تاثیر بگذارند. بسیاری از افراد با افزایش سن دچار مشکلات تعادلی می‌شوند، اما این اختلال ممکن است در هر سنی رخ دهد. مشکلات مربوط به گوش داخلی، آسیب‌های سر و شرایط عصبی ممکن است بر حس تعادل شما تاثیر بگذارند. در ادامه به هر کدام از این دلایل به صورت جداگانه می‌پردازیم.
اختلالات گوش داخلی و عدم تعادل
مشکلاتی که برای گوش داخلی ایجاد می‌شوند می‌توانند از دلایل اختلالات تعادلی باشند. این مشکلات عبارت‌اند از:
· لابیرنتیت
· نوریت دهلیزی
· سرگیجه موضعی حمله‌ای خوش‌خیم
· بیماری منیر
· نوروم آکوستیک
· سرگیجه ادراکی پوسچر مداوم (PPPD)
سایر شرایط پزشکی و عدم تعادل
مشکلات تعادل ممکن است نشان‌دهنده بیماری‌های مختلف باشند. در ادامه به این بیماری‌ها اشاره می‌کنیم:
· بیماری‌های عصبی: آلزایمر و پارکینسون از حمله بیماری‌هایی هستند که می‌توانند بر روی تعادل تاثیر بگذارند.
· بیماری‌های قلبی عروقی: مشکلات قلبی ممکن است باعث احساس ضعف، سبکی سر یا سرگیجه شوند و تعادل شما را بر هم بزنند.
· افت فشار خون: وقتی که از حالت نشسته یا درازکش بلند می‌شوید و می‌ایستید ممکن است دچار کاهش فشار خون شوید و تعادل خود را از دست بدهید.
· آسیب به سر: ضربه مغزی نمونه‌ای از آسیب به سر است که ممکن است تعادل را تحت تاثیر قرار دهد.
· نوروپاتی محیطی: این وضعیت بر اعصاب خارج از مغز یا نخاع تاثیر می‌گذارد. این اعصاب حامل سیگنال‌هایی هستند که مغز برای کنترل دست‌ها و پاها از آنها استفاده می‌کند. اگر چیزی بر ارتباط بین مغز و اعصاب خاصی تاثیر بگذارد، ممکن است مشکلات تعادلی ایجاد شود.
· سردرد یا میگرن: سردرد و میگرن دهلیزی می‌توانند منجر به بی تعادلی شوند.
· بیماری حرکت: بیماری حرکت حالتی است که فرد حرکت نمی‌کند، اما فکر می‌کند که در حرکت است. این بیماری می‌تواند باعث سرگیجه و بی تعادلی شود.
· اختلالات روانی: افسردگی، اضطراب و سایر اختلالات روانپزشکی می‌توانند منجر به سرگیجه و عدم تعادل شوند.
· تنفس سریع غیر طبیعی (هیپرونتیلاسیون): این وضعیت معمولا در نتیجه تنش و اضطراب ایجاد می‌شود و می‌تواند باعث شود که احساس سبکی در سر خود داشته باشید. همین سبکی باعث بی تعادلی هم می‌شود.
· داروها: مصرف برخی داروها منجر به گیجی و کاهش حس تعادل می‌شوند.
تشخیص اختلال در تعادل
وقتی نمی‌توانید تعادل خود را حفظ کنید و این موضوع مدتی است که شما را آزار می‌دهد، باید به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید. متخصص در ابتدا شما را به صورت فیزیکی معاینه می‌کند و درباره سوابق پزشکی از شما سوال می‌پرسد. گاهی اوقات ممکن است به آزمایش و تست برای تشخیص نیاز باشد. در ادامه این تست‌ها را به شما معرفی می‌کنیم:
ویدئونیستاگموگرافی (VNG)
این تست درباره نحوه عملکرد سیستم گوش داخلی و چشم اطلاعاتی را در اختیار پزشک قرار می‌دهد. در این تست یک عینک مخصوص به شما می‌دهند. شما باید این عینک را بر روی چشمان خود بگذارید. سپس پزشک می‌تواند حرکات چشم را در حین انجام وظایف مختلف مانند دنبال کردن یک هدف و حرکت دادن سر و بدن در جهات مختلف مورد بررسی قرار دهد.
تست صندلی چرخشی
این تست واکنش یا عکس‌العمل غیرارادی بین گوش و چشم شما را بررسی می‌کند. برای انجام این آزمایش باز هم باید یک عینک محافظ بر روی چشمان خود بگذارید و بر روی یک صندلی برقی که به راست و چپ می‌چرخد بنشینید. تست گیرنده از شما می‌خواهد که چشمان خود را باز نگه دارید و در حین حرکت صندلی به سوالات او پاسخ دهید.
تست بالینی تعامل حسی بر تعادل (mCTSIB)
این تست نشان می‌دهد که چگونه حس لامسه پاها، بینایی و گوش داخلی بر تعادل تاثیر می‌گذارند. در طول این آزمایش کفش‌هایتان را در می‌آورید و روی یک سطح فومی و سفت می‌ایستید. این آزمایش دو بار تکرار می‌شود. یکبار باید با چشم‌های باز به مدت ۳۰ ثانیه و یکبار هم باید با چشم‌های بسته به مدت ۳۰ ثانیه روی سطح مورد نظر ثابت بمانید.
تست ضربه سر ویدئویی (VHIT)
این تست واکنش غیر ارادی بین گوش و چشم را در پاسخ به حرکات سریع سر بررسی می‌کند. در طول این تست باید عینک بزنید و به یک هدف خیره شوید. عینک حرکات چشم شما را ثبت و ضبط می‌کند. آزمایش گیرنده در این تست سر شما را به راست و چپ یا بالا و پایین حرکت می‌دهد.
پتانسیل‌های میوژنیک برانگیخته دهلیزی (VEMP)
این آزمایش بخش‌های خاصی از سیستم گوش داخلی را بررسی می‌کند. در طول این تست باید روی صندلی بنشینید و سر خود را به چپ و راست بچرخانید. در همین حال باید به یک سری آهنگ گوش دهید به یک هدف خاص هم خیره شوید.
تست تیزبینی پویا (DVA)
این تست عملکرد سیستم تعادل گوش داخلی را هنگام حرکت دادن سر ارزیابی می‌کند. در طول این آزمایش باید وقتی سرتان ثابت است به صفحه کامپیوتر نگاه کنید و هدف را روی صفحه شناسایی کنید. سپس باید سر خود را به راست یا چپ و بالا یا پایین حرکت دهید و دوباره هدف را روی کامپیوتر شناسایی کنید.
درمان اختلال در تعادل
اولین قدم از درمان اختلالات تعادلی شناسایی علت آنها است. وقتی پزشک علت بی تعادلی را پیدا کند به راحتی می‌تواند آن را درمان کند. در ادامه انواع روش‌های درمانی برای اختلال تعادل را برای شما آورده‌ایم:
· برای درمان مشکلات دهلیزی مغزی می‌توان از روش توان‌بخشی استفاده کرد. این درمان با کمک شکل خاصی از فیزیوتراپی انجام می‌گیرد. این نوع فیزیوتراپی شامل تمرینات و تکنیک‌هایی است که می‌توانند به بیمار در مدیریت مشکلات تعادلی کمک کنند.
· اگر یک دارو باعث ایجاد مشکلات تعادلی شده باشد، پزشک دارو را قطع می‌کند یا داروی دیگری را جایگزین آن قرار می‌دهد.
· برای درمان سرگیجه موضعی حمله‌ای خوش‌خیم پزشک معمولا یک سری حرکات ساده مانند مانور Epley را برای کمک به خارج کردن گوش از کانال نیم دایره‌ای برای شما تجویز می‌کند. یک جلسه از این درمان برای حل کردن مشکل شما کافی است، مگر اینکه مشکل خیلی حاد باشد و به چند جلسه درمان نیاز داشته باشد.
· برای درمان اختلالات تعادلی ناشی از بیماری منیر باید تغییراتی را در رژیم غذایی خود ایجاد کنید. همچنین اگر سیگار می‌کشید باید سیگار را ترک کنید. داروهای ضد سرگیجه یا ضد تهوع هم می‌توانند علائم شما را کاهش دهند.
تا زمانی که مشکل تعادل شما حل نشده، بهتر است تنهایی از خانه خارج نشوید و رانندگی هم نکنید. بعد از درمان می‌توانید به زندگی عادی خود برگردید.
پیشگیری از اختلال در تعادل
از آنجایی که برای اختلال تعادل دلایل مختلفی وجود دارد، پیشگیری از آن خیلی سخت است. اگر بیماری‌هایی دارید که باعث بی تعادلی می‌شوند، باید درمان آنها را جدی دنبال کنید و به توصیه‌های پزشک خود گوش دهید.
اگر به طور ناگهانی دچار بی تعادلی شدید حتما در اولین فرصت به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید. متخصص بعد از معاینه می‌تواند دلیل این بی تعادلی را تشخیص دهد و به شما در درمان و جلوگیری از تکرار آن کمک کند.
نحوه خودمراقبتی در افراد مبتلا به اختلالات تعادلی
شما در ابتدا باید به دنبال دلیل بی تعادلی باشید. سپس می‌توانید اقداماتی را در جهت مدیریت این اختلال انجام دهید. در ادامه به این اقدامات اشاره می‌کنیم:
· وزن خود را در حالت تعادل نگه دارید
· هسته بدن خود را تقویت کنید. ماهیچه‌های ناحیه میانی یا شکم هسته بدن هستند.
· اطراف خود را از وسایل اضافه خالی کنید. افرادی که به اختلالات تعادلی دچار هستند معمولا بدر اثر برخورد با اشیا و… تعادل خود را از دست می‌دهند.
· اگر مشکلات تعادلی دارید در هنگام بلند شدن یا راه رفتن آرامش خود را حفظ کنید و عجله نداشته باشید.
· استرس را از خود دور کنید.
نتیجه گیری
اختلال در تعادل موضوعی است که به این راحتی‌ها نمی‌توان دلیل آن را تشخیص داد. البته اگر با علائمی مانند سرگیجه، حالت تهوع و استفراغ، عدم تعادل، سبکی سر و… به پزشک مراجعه کنید، او می‌تواند دلیل مشکلات شما را تشخیص دهد و به درمان شما کمک کند.
باید توجه کنید که در صورت ابتلا به بیماری‌های مزمن، عصبی، قلبی و… باید حتما بیماری خود را جدی بگیرید و به دنبال درمان باشید. در غیر این صورت ممکن است دچار عوارض شوید. یکی از این عوارض هم همین بی تعادلی است.
سوالات متداول
چه کسانی به اختلال در تعادل دچار می‌شوند؟
افراد با افزایش سن بیشتر به این مشکل دچار می‌شوند، اما این اختلال ممکن است در هر سنی رخ دهد.
آیا کودکان هم به اختلالات تعادلی دچار می‌شوند؟
بله، گاهی برخی افراد با این اختلال متولد می‌شوند.
اختلال تعادل چگونه درمان می‌شود؟
درمان این اختلال به علت آن بستگی دارد. وقتی پزشک علت مشکل شما را تشخیص دهد به راحتی می‌تواند آن را درمان کند.