بیماری‌های گوارشی همیشه می‌توانند آزاردهنده و نگران‌کننده باشند. یکی از بیماری‌های گوارشی جدی که در صورت عدم درمان می‌تواند خطرناک هم باشد، بیماری سلیاک است.
این بیماری خودایمنی است و روی روده کوچک تاثیر می‌گذارد. بیماران معمولاً با علائمی همچون اسهال، تهوع، استفراغ و… به پزشک مراجعه می‌کنند، اما تشخیص این بیماری به این راحتی‌ها هم نیست. اگر شما هم این علائم را دارید، اما درباره بیماری خود مطمئن نیستید، در ادامه با ما در بهستان دارو همراه باشید تا اطلاعات بیشتری درباره علائم، روش‌های تشخیص، درمان و خطرات بیماری سلیاک در اختیار شما قرار دهیم.
بیماری سلیاک چیست و چه علائمی دارد؟
سلیاک یک بیماری خودایمنی است که در نتیجه واکنش بدن به خوردن گلوتن ایجاد می‌شود. گلوتن پروتئینی است که در غذاهای حاوی گندم، جو یا چاودار وجود دارد و در برخی افراد حساسیت ایجاد می‌کند.
اگر به بیماری سلیاک مبتلا هستید، خوردن گلوتن باعث واکنش ایمنی بدن به آن در روده کوچک می‌شود. با گذشت زمان، این واکنش به پوشش روده کوچک شما آسیب می‌رساند و از جذب مواد مغذی جلوگیری می‌کند؛ بنابراین به وضعیتی به نام سوء جذب دچار خواهید شد. آسیب به روده کوچک علائمی ایجاد می‌کند که با عنوان علائم سلیاک شناخته می‌شوند. این علائم عبارت‌اند از:
- اسهال
- خستگی
- کاهش وزن
- احساس نفخ و وجود گاز در معده و شکم
- دل‌درد
- تهوع و استفراغ
- یبوست
علائم بیماری سلیاک در بزرگسالان
بیش از نیمی از بزرگسالانی که به سلیاک مبتلا می‌شوند، علائمی را تجربه می‌کنند که به سیستم گوارشی مربوط نمی‌شوند. در ادامه به این علائم اشاره می‌کنیم:
- کم‌خونی ناشی از کمبود آهن به دلیل کاهش جذب آهن در روده
- کاهش تراکم استخوان (پوکی استخوان) یا نرم شدن استخوان (استئومالاسی)
- بثورات پوستی خارش‌دار و تاول‌دار به نام درماتیت هرپتی فرمیس
- زخم‌های دهانی
- سردرد و خستگی
- آسیب به سیستم عصبی همراه با بی حسی و گزگز در پاها و دست ها، مشکلات تعادل و اختلال در شناخت
- درد مفاصل
- کاهش عملکرد طحال (هیپو اسپلنیسم)
- افزایش آنزیم‌های کبدی
علائم سلیاک در کودکان
کودکان مبتلا به بیماری سلیاک بیشتر از بزرگسالان در معرض مشکلات گوارشی هستند. علائم سلیاک در کودکان شامل موارد زیر است:
- تهوع و استفراغ
- اسهال مزمن
- متورم شدن شکم
- یبوست
- نفخ
- مدفوع بی‌رنگ و بدبو
ناتوانی در جذب مواد مغذی در روده‌ها به دلیل سلیاک هم ممکن است منجر به موارد زیر در نوزادان و کودکان شود:
- عدم رشد نوزاد
- آسیب به مینای دندان
- کاهش وزن
- کم خونی
- تحریک پذیری
- کوتاه ماندن قد
- بلوغ تاخیری
- علائم عصبی، از جمله اختلال نقص توجه/بیش فعالی (ADHD)، ناتوانی در یادگیری، سردرد، عدم هماهنگی عضلات و تشنج
علت ابتلا به بیماری سلیاک چیست؟
عوامل مختلفی می‌توانند باعث ایجاد بیماری سلیاک شوند. ژنتیک و خوردن غذاهای حاوی گلوتن از جدی‌ترین دلایل ابتلا به این بیماری هستند. بااین‌حال، علت دقیق ابتلا به سلیاک مشخص نیست. نحوه تغذیه نوزاد، عفونت‌های گوارشی و باکتری‌های روده هم می‌توانند در این موضوع تاثیرگذار باشند. گاهی اوقات هم بیماری سلیاک پس از جراحی، بارداری، زایمان، عفونت ویروسی یا استرس عاطفی شدید خودش را نشان می‌دهد.
هنگامی که سیستم ایمنی بدن نسبت به گلوتن موجود در غذا حساس می‌شود و بیش از حد واکنش نشان می‌دهد، می‌تواند به برجستگی‌های پرزمانند روده کوچک آسیب برساند. پرزها ویتامین‌ها، مواد معدنی و سایر مواد مغذی را از غذایی که می‌خوریم جذب می‌کنند. اگر پرزهای روده آسیب ببینند، توانایی بدن برای جذب مواد مغذی کاهش پیدا می‌کند و همین موضوع مشکلات زیادی را برای بدن ایجاد می‌کند.
تشخیص بیماری سلیاک چگونه انجام می‌شود؟
اگر بعد از خوردن گلوتن علائم گوارشی داشته باشید، ممکن است مشکوک به سلیاک باشید. اگر این علائم ادامه‌دار باشند، باید به پزشک مراجعه کنید. پزشک آزمایش‌هایی را برای شما تجویز می‌کند که به تشخیص این بیماری کمک خواهند کرد.
پزشک متخصص از دو روش برای تشخیص بیماری سلیاک استفاده می‌کند. روش اول آزمایش خون است. در آزمایش خون، وجود آنتی‌بادی‌های گلوتن که به روده‌ها آسیب می‌رساند را بررسی می‌کنند. سپس از روده نمونه‌برداری می‌کنند تا وجود آسیب را بررسی کنند.
نمونه‌برداری از طریق آندوسکوپی توسط پزشک متخصص انجام می‌شود. آندوسکوپی شامل عبور دادن یک دوربین کوچک از روده است که در انتهای یک کاتر بلند و نازک قرار دارد. پس از تایید بیماری سلیاک، پزشک یک آزمایش دیگر برای بررسی کمبود ویتامین و مواد معدنی در خون تجویز می‌کند. کمبود شدید ویتامین و مواد معدنی می‌تواند در نتیجه سلیاک باشد.
عوارض بیماری سلیاک چه چیزهایی هستند؟
کم‌خونی فقر آهن، کم‌خونی کمبود ویتامین و کمبود ویتامین D و همچنین کلسیم از جدی‌ترین عوارض سلیاک هستند. اگر این بیماری درمان نشود، می‌تواند مشکلات زیر را ایجاد کند:
سوء تغذیه: اگر روده نتواند مواد مغذی را جذب کند، سود تغذیه ایجاد می‌شود که می‌تواند باعث کم‌خونی، کاهش وزن، کندی رشد و کوتاهی قد شود.
ضعیف شدن استخوان: سوء جذب کلسیم و ویتامین D در کودکان می‌تواند منجر به نرم شدن استخوان یا همان راشیتیسم شود. در بزرگسالان هم این کمبود منجر به پوکی استخوان خواهد شد.
ناباروری و سقط جنین: سوء جذب کلسیم و ویتامین D می‌تواند باعث ناباروری یا سقط جنین شود.
عدم تحمل لاکتوز: آسیب به روده کوچک باعث می‌شود که نتوانید لاکتوز را تحمل کنید و بعد از خوردن لبنیات حاوی لاکتوز معمولا به دل‌درد و اسهال دچار می‌شوید.
سرطان: افراد مبتلا به بیماری سلیاک که رژیم غذایی فاقد گلوتن را رعایت نمی‌کنند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به چند نوع سرطان از جمله لنفوم روده و سرطان روده کوچک هستند.
مشکلات سیستم عصبی: برخی از افراد مبتلا به سلیاک ممکن است دچار بیماری‌هایی مانند تشنج یا نوروپاتی محیطی (بیماری اعصاب دست و پا) شوند.
درمان بیماری سلیاک چگونه انجام می‌شود؟
اولین و مهم‌ترین قدم برای درمان بیماری سلیاک این است که مصرف گلوتن را قطع کنید. بعد از قطع مصرف گلوتن، روده کوچک شروع به بهبود می‌کند و پس از مدتی دوباره توانایی جذب مواد مغذی را به دست می‌آورد. روش‌های دیگر درمان این بیماری عبارت‌اند از:
- استفاده از مکمل‌های غذایی برای جایگزین کردن کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی
- استفاده از داروهای خاص برای درمان درماتیت هرپتی فرمیس، مانند داپسون با تجویز پزشک
- استفاده از کورتیکواستروئیدها برای درمان التهاب شدید
- انجام آزمایش‌های منظم برای اطمینان از کنترل بیماری
بیماران سلیاک چه غذاهایی می توانند بخورند؟
بیماران سلیاک باید به رژیم غذایی خود توجه ویژه‌ای داشته باشند. این افراد باید از خوردن گلوتن خودداری کنند. این ماده در مواد غذایی زیر یافت می‌شود:
- گندم
- جو و مالت جو
- چاودار
- نان گندم و جو و چاودار
- غلات سرد و گرم
- رشته فرنگی و پاستا
- آبجو
- مشروبات الکلی مالت دار
- سرکه مالت
- انواع سس
- گوشت‌های فرآوری شده مانند هات داگ، سوسیس، کالباس و…
- محصولات لبنی مانند پنیر، ماست و بستنی فرآوری شده
- غذاهای آماده
- شیرینی
بیماران مبتلا به سلیاک بهتر است از مواد غذایی که علائم آنها را کاهش می‌دهند استفاده کنند. آنها می‌توانند مواد غذایی مختلفی را جایگزین مواد غذایی حاوی گلوتن کنند. آرد سیب زمینی، عدس، برنج، ذرت، سویا، لوبیا و… از جمله این مواد غذایی هستند.
آیا بیماری سلیاک خطرناک است؟
آسیب به روده کوچک می‌تواند عواقب جدی در پی داشته باشد. روده کوچک مواد مغذی را از طریق مخاط از غذاهایی که می‌خورید جذب می‌کند و بنابراین نقش مهمی در بدن دارد.
اگر مخاط روده آسیب ببیند، دیگر نمی‌تواند مواد مغذی را به‌صورت موثر جذب کند. همین موضوع باعث سوءجذب مواد مغذی می‌شود و می‌تواند مشکلات خیلی زیادی را برای فرد ایجاد کند. کمبود ویتامین، مواد معدنی، کاهش رشد، کوتاهی قد، پوکی استخوان و… از عواقب جدی سلیاک هستند.
سلیاک مقاوم چیست؟
در موارد نادر، آسیب روده‌ای ناشی از بیماری سلیاک به رژیم غذایی سخت بدون گلوتن پاسخ نمی‌دهد. این بیماری به‌عنوان بیماری سلیاک مقاوم (RCD)شناخته می‌شود. اگر پس از پیروی از یک رژیم غذایی بدون گلوتن به مدت ۶ الی ۱۲ ماه همچنان علائم این بیماری را داشته باشید، باید با پزشک خود صحبت کنید، زیرا ممکن است به بیماری سلیاک مقاوم دچار شده باشید که روش‌های درمانی آن متفاوت است.
چه ارتباطی بین سلیاک و سرطان وجود دارد؟
- بیماری سلیاک می‌تواند با سرطان مرتبط باشد. سه نوع سرطان مرتبط با بیماری سلیاک وجود دارد:
- سرطان لنفوم سلول T
- سرطان لنفوم غیر هوچکین
- سرطان آدنوکارسینوم روده کوچک
البته باید توجه داشته باشید که ابتلا به سرطان بر اثر بیماری سلیاک بسیار نادر است در موارد خیلی کمی اتفاق می‌افتد.
نتیجه گیری
بیماری سلیاک یک بیماری خودایمنی است که در اثر حساسیت سیستم ایمنی بدن به گلوتن ایجاد می‌شود. عواملی مانند ژنتیک و مصرف زیادی گلوتن می‌توانند منجر به این بیماری شوند. اگر در اثر مصرف گلوتن دچار تهوع، استفراغ، دل‌درد و… می‌شوید، باید به پزشک متخصص گوارش مراجعه کنید.
سوالات متداول
بیماری سلیاک چرا ایجاد می‌شود؟
دلیل ابتلا به این بیماری قطعی نیست، اما ژنتیک و مصرف زیاد گلوتن موجود در گندم، جو و چاودار احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهند.
علائم بیماری سلیاک چیست؟
تهوع، استفراغ، دل‌درد، خستگی، پوکی استخوان، کاهش رشد، کوتاهی قد و… از علائم این بیماری هستند.
سلیاک چگونه درمان می‌شود؟
قطع مصرف گلوتن اصلی‌ترین و مهم‌ترین روش درمان بیماری سلیاک است.